پستان
پستان، برآمدگى از نوع غدد است كه وظيفه‌‌اش در جنس ماده تراوش شير براى تغذيه طفل است.[1] هر انسانى دو پستان دارد؛ اما فقط پستان زنان بالغ قادر به توليد شير است و پستان در جنس نر بر اثر فقدان‌‌هورمونهاى جنسى لازم، به صورت كامل رشد و نمو نمى‌‌كنند. پستانها شامل سلولهايى ترشحى است كه غدد شيرى تشكيل داده و اين غدد به وسيله كانالهايى به نام مجارى شيرى به نوك پستان راه مى‌‌يابد. اين غدد در دختران بين سالهاى 10 تا 12 سالگى شروع به نمو مى‌‌كند و تا 18 سالگى ادامه مى‌‌يابد و زمانى كه زن باردار مى‌‌شود مجارى و غدد شيرى تكامل نهايى يافته، شروع به توليد و تراوش شير مى‌‌كند.[2] معادل عربى پستان واژه‌‌هايى مانند ثَدْى، لابِنه، ضَرَّه و كُعْب است.[3]در سوره مؤمنون تغذيه انسانها با شير چارپايان مايه عبرت دانسته شده: «و اِنَّ لَكُم فِى الاَنعـمِ لَعِبرَةً نُسقيكُم مِمّا فى بُطونِها...»(مؤمنون/23،21) و در سوره نحل اين موضوع با تفصيل بيشترى بيان گرديده است: «و اِنَّ لَكُم فِى الاَنعـمِ لَعِبرَةً نُسقيكُم مِمّا فى بُطونِهِ مِن بَينِ فَرث ودَم لَبَنـًا خالِصـًا سائِغـًا لِلشّـرِبين =همانا چارپايان براى شما مايه عبرت است. از آنچه در شكمهايشان است؛ از بين غذاهاى هضم شده (سرگين) و خون، شيرى به شما مى‌‌نوشانيم كه خالص و گواراست». (نحل/16،66) برخى مفسران با استناد به روايتى از ابن‌‌عباس بطن را به سيرابى تفسير كرده‌‌اند كه هرگاه علف در سيرابى جاى گيرد قسمت زيرين آن سرگين و بالاى آن خون و وسط آن شير مى‌‌گردد و خون در عروق و شير در پستان جاى گرفته و سرگين به همان حال كه‌‌بود مى‌‌ماند.[4]
علامه طباطبايى منظور از «مِن بَينِ فَرث وَ دَم» را مجاورت جايگاه شير با سرگين و خون مى‌‌داند كه جايگاه سرگين در سيرابى و جايگاه شير در انتهاى شكم بين پاها و جايگاه خون در
دائرة المعارف قرآن كريم، جلد 6، صفحه 489
شريانهاست.[5] برخى پيروان تفسير علمى براساس يافته‌‌هاى پزشكى، مقصود از «مِن بَينِ فَرث وَ دَم» را گذر از مراحل گوناگون توليد شير*، شامل عبور خون از دستگاه گوارش و جذب مواد مغذّى از آن و سپس گذر خون از پستان و جذب مواد لازم براى توليد شير توسط آنها مى‌‌داند[6] و ذكر «فَرث» (شكمبه) را به اين جهت مى‌‌داند كه برخى از عناصر موجود در شير در غذا نبوده، بلكه در دستگاه گوارش ساخته شده و وارد خون شده است و از آنجا به پستان مى‌‌رود.[7]
در سوره نبأ ضمن بيان پاداشهاى خداوند به پرهيزگاران در روز قيامت به «كَواعِبَ أتراباً» اشاره‌‌شده كه «كواعب» به معناى دوشيزگان نار پستان است[8] كه پستانهايشان كمى برجسته و گرد شده[9] و هنوز خميده و‌‌آويزان نگرديده است.[10] در تفاسير روايى نيز اين معنا از اهل بيت(عليهم السلام)نقل شده است.[11]
گفته شده: اين دوشيزگان در سن حدود 16سالگى هستند و در اين سن طراوت و زيبايى دختران به حداكثر مى‌‌رسد.[12]مفسران «أتراباً» را به معناى همسن و سال بودن دوشيزگان با يكديگر[13] يا با شوهرانشان[14] يا به معناى نهايت فروتنى و اطاعت آنان از شوهرانشان[15] دانسته‌‌اند.
منابع
انوار التنزيل و اسرار التأويل، بيضاوى؛ اولين دانشگاه و آخرين پيامبر؛ البرهان فى تفسيرالقرآن؛ التحقيق فى كلمات القرآن الكريم؛ تفسير اطيب البيان؛ تفسير راهنما؛ التفسير المنير فى‌‌العقيدة والشريعة والمنهج؛ تفسير نمونه؛ تفسير نورالثقلين؛ حاشية القونوى على تفسير البيضاوى؛ الكشاف؛ لغت‌‌نامه؛ مجمع البيان فى تفسيرالقرآن؛ الموسوعة العربية العالميه؛ الميزان فى تفسير القرآن.محمد حسن شاطرى
[1]. لغت‌‌نامه، ج 4، ص 4889؛ «پستان».
[2]. الموسوعة العربيه، ج 8، ص 10.
[3]. لغت‌‌نامه، ج 4، ص 4890.
[4]. مجمع البيان، ج 6، ص 572.
[5]. الميزان، ج 12، ص 288.
[6]. اولين دانشگاه، ج 6، ص 65 ـ 66.
[7]. اولين دانشگاه، ج 6، ص 87 ـ 88.
[8]. اطيب البيان، ج 14، ص 363؛ راهنما، ج 20، ص 48.
[9]. حاشية القونوى، ج 20، ص 34؛ نمونه، ج 26، ص 48.
[10]. المنير، ج 30، ص 22ـ 23.
[11]. نورالثقلين، ج 5، ص 495؛ البرهان، ج 5، ص 569.
[12]. حاشية القونوى، ج 20، ص 35.
[13]. الكشاف، ج 4، ص 690؛ تفسير بيضاوى، ج 5، ص 443؛ المنير، ج 30، ص 23.
[14]. نمونه، ج 26، ص 48.
[15]. التحقيق، ج 1، ص 383.