تين / سوره:نود و پنجمين سوره قرآن كريم
سوره تين در ترتيب مصحف نود و پنجمين سوره قرآن كريم و بر حسب ترتيب نزول بيست و هشتمين[1] سوره اى است كه در مكه نازل شده است. نزول آن بعد از بروج و قبل از ايلاف بوده است. در ديگر روايات ترتيب نزول رديف هاى 23، 26، 27[2] و 51[3] را براى آن ذكر كرده اند.[4] اين سوره داراى 8 آيه[5] و 34 كلمه[6] است.از قتاده و همچنين ابن عباس بنابر روايت معدل نقل شده كه اين سوره مدنى است[7]؛ ولى در روايات صحيح سوره تين مكّى* دانسته شده و بيشتر مفسران نيز بر اين عقيده اند[8] و آيه سوم سوره: «و هـذا البَلَدِ الاَمين» را مؤيد نظر خود دانسته اند.[9] از روايات ترتيب نزول مى توان استفاده كرد كه سوره تين از نظر زمانى بين هجرت به حبشه و معراج پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده است.[10]در بسيارى از كتب تفسير و مصاحف كهن آن را سوره «والتين» ناميده اند[11]؛ ولى بيشتر مفسران متأخر و معاصر نام اين سوره را «التين» به معناى انجير و بدون واو ذكر كرده اند[12] كه هر دو از آيه نخست سوره گرفته شده اند.[13]هدف سوره:
اين سوره، بر معاد و اثبات روز جزا با توجه به آفرينش انسان در بهترين تقويم (نظام و صورت) و امكان تكامل يا انحطاط او و ضرورت وجود پاداش و كيفر براى او، تأكيد مى كند.[14] البته اگر منظور از دين در آيه «فَما يُكَذِّبُكَ بَعدُ بِالدّين» شريعت باشد و نه روز جزا، غرض سوره اثبات فطرى بودن دين اسلام مى تواند باشد و اينكه دين مقتضاى خلقت و عامل تربيت انسان است و در لزوم آن نبايد ترديد كرد.[15]محتواى سوره:
سوره تين با 4 سوگند به «تين»، «زيتون»، «طور سينين» و «بلد امين» آفرينش زيباى انسان در بهترين صورت و قوام و استعداد را مطرح و بيان مى كند كه انسان با خارج شدن از اين فطرت سليم نخستين، به پست ترين جايگاه كه از جايگاه همه فرومايگان اهل عذاب پست تر است (اسفل السافلين) سقوط مى كند؛ ولى گروهى در سايه ايمان و عمل صالح مراحل تكامل را پيموده، به سعادت ابدى و پاداش بى پايان مى رسند. درباره اسفل سافلين جز مقام پست و منحط دو احتمال ديگر نيز ذكر كرده اند: 1. پيرى، ضعف عقل و ارذل العمر بعد از احسن تقويم كه اعتدال و استقامت جوانى است.[16] اين احتمال با استثناى آيه بعد: «اِلاَّ الَّذينَ ءامَنوا...» چندان سازگار نيست.[17] 2. دوزخ و دركات پست آن.[18]در پايان با ارائه يك برهان به اثبات معاد مى پردازد و مى فرمايد: به حكم حكمت الهى كه احكم الحاكمين است واجب است بين اين دو گروه از انسان ها فرق گذاشت و براى آن ها پاداش و كيفرى قرار داد و اين همان معاد و قيامت است كه تكذيب پذير نيست.[19]آيه «فَما يُكَذِّبُكَ بَعدُ بِالدّين» ممكن است خطاب به جنس انسان به شيوه التفات باشد. در اين صورت معناى آيه چنين خواهد بود: اى انسان! بعد از اين ادله آشكار چه چيز تو را تكذيب كننده روز جزا قرار داده است؟[20] يا چه چيز تو را به سبب انكار روز جزا، كاذب و دروغگو قرار داده است؟[21] اما بعضى گفته اند: خطاب به پيامبر صلى الله عليه و آله است، بنابراين آيه شريفه بدين معناست: اى پيامبر! بعد از اين ادله چه كسى در باره دين اسلام يا وجود روز جزا به تو نسبت كذب و دروغگويى مى دهد؟[22]فضيلت تلاوت سوره:
روايت شده است: زمانى كه پيامبر صلى الله عليه و آله به آيه پايانى سوره:«اَلَيسَ اللّهُ بِاَحكَمِ الحـكِمين» مى رسيد مى فرمود: «بلى، و أنا على ذلك من الشاهدين». همين معنا در رواياتى از امام على و امام رضا عليهماالسلامنيز نقل شده است.[23] در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله قرائت اين سوره برابر با انفاق كوهى از طلا معرفى شده است.[24] در حديثى ديگر از امام صادق عليه السلام آمده است: هركس در نمازهاى واجب و نافله اين سوره را بخواند إن شاء الله هرجايى از بهشت را بپسندد بدو خواهند داد.[25]منابع
الاتقان، السيوطى (م. 911 ق.)، بيروت، دار الكتب العلمية، 1407 ق؛ بصائر ذوى التمييز، الفيروز آبادى (م. 817 ق.)، به كوشش محمد على، بيروت، المكتبة العلميه؛ تاريخ قرآن، محمود راميار، تهران، اميركبير، 1346 ش؛ تفسير التحرير والتنوير، ابن عاشور (م. 1393 ق.)، تونس، الدار التونسية، 1997 م؛ التفسير الكبير، الفخر الرازى (م. 606 ق.)، قم، دفتر تبليغات، 1413 ق؛ تفسير كنزالدقايق، المشهدى، (م. 1125 ق.)، به كوشش درگاهى، تهران، وزارت ارشاد، 1411 ق؛ التمهيد فى علوم القرآن، معرفت، قم، نشر اسلامى، 1411 ق؛ ثواب الاعمال، الصدوق (م. 381 ق.)، قم، منشورات الرضى، 1368 ش؛ الجامع لاحكام القرآن، القرطبى (م. 671 ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربى، 1405 ق؛ روح المعانى، الآلوسى (م. 1270 ق.)، به كوشش محمد حسين، بيروت، دار الفكر، 1417 ق؛ سيرة الرسول صلى الله عليه و آله ، محمد عزة دروزه، به كوشش عبدالله بن ابراهيم، بيروت، المكتبة العصريه؛ صحيح البخارى، البخارى (م. 256 ق.)، بيروت، دار الفكر، 1401 ق؛ مجمع البيان، الطبرسى (م. 548 ق.)، بيروت، دار المعرفة، 1406 ق؛ معانى القرآن و اعرابه، الزجاج (م. 311 ق.)، به كوشش عبدالجليل عبده، بيروت، عالم الكتب، 1408 ق؛ المعجم الاحصائى، محمود روحانى، مشهد، آستان قدس رضوى، 1366 ش؛ مفاتيح الاسرار، الشهرستانى (م. 548 ق.)، به كوشش حائرى و اذكائى، تهران، كتابخانه مجلس، 1409 ق؛ الموسوعة القرآنية خصائص السور، جعفر شرف الدين، به كوشش احمد حاطوم، محمد توفيق، بيروت، دارالتقريب بين المذاهب، 1420 ق؛ الميزان، الطباطبايى (م. 1402 ق.)، بيروت، اعلمى، 1393 ق.سيد حبيب دشتى[1]. التمهيد، ج 1، ص 136؛ التحرير و التنوير، ج 30، ص 419.[2]. مجمع البيان، ج 10، ص 612؛ الاتقان، ج 1، ص 33 - 35.[3]. مفاتيح الاسرار، ج 1، ص 129 - 130؛ تاريخ قرآن، ص 680.[4]. التمهيد، ج 1، ص 136؛ سيرة الرسول، ج 1، ص 146.[5]. مجمع البيان، ج 10، ص 774؛ التحرير والتنوير، ج 30، ص 419؛ روح المعانى، ج 30، ص 310.[6]. المعجم الاحصائى، ج 1، ص 305.[7]. مجمع البيان، ج 10، ص 774؛ روح المعانى، ج 30، ص 310؛ التحريرو التنوير، ج 30، ص 419.[8]. مجمع البيان، ج 10، ص 744؛تفسير قرطبى، ج 20، ص 110؛ الاتقان، ج 1، ص 33 - 35.[9]. الميزان، ج 20، ص 319.[10]. الموسوعة القرآنيه، ج 12، ص 29.[11]. معانى القرآن، ج 5، ص 343؛ صحيح البخارى، ج 6، ص 104.[12]. التحرير و التنوير، ج 30، ص 370.[13]. الموسوعة القرآنيه، ج 12، ص 29.[14]. الميزان، ج 20، ص 318.[15]. الموسوعة القرآنيه، ج 12، ص 29.[16]. مجمع البيان، ج 10، ص 776؛ التفسير الكبير، ج 32، ص 11؛ الميزان، ج 20، ص 320.[17]. الميزان، ج 20، ص 320.[18]. همان؛ مجمع البيان، ج 10، ص 776؛ التفسير الكبير، ج 32، ص 11.[19]. مجمع البيان، ج 10، ص 777؛ الميزان، ج 20، ص 319 - 321.[20]. مجمع البيان، ج 10، ص 776؛ الميزان، ج 20، ص 320.[21]. الكشاف، ج 4، ص 774.[22]. مجمع البيان، ج 10، ص 777.[23]. مجمع البيان، ج 10، ص 777؛ كنز الدقائق، ج 14، ص 343.[24]. بصائر ذوى التمييز، ج 1، ص 528.[25]. ثواب الاعمال، ص 264.