قل ارايتم ان اصبح ماؤكم غورا فمن ياتيكم بماء معين. (1)
بگو: اگر آب [سرزمين] شما فرو رود [و پنهان شود] چه كسى آب روان برايتان مى‏آورد؟
در اين آيه خداوند خطاب به پيامبر اكرم، صلى‏الله‏عليه‏وآله، مى‏فرمايد: اى محمد! به اين كفار بگو: به من خبر دهيد اين آبى كه خداوند در چشمه‏ها و نهرها براى شما قرار داده تا از منافع آن بهره‏مند شويد، اگر به گونه‏اى در زمين فرو رود كه دسترسى به آن ممكن نباشد، چه كسى است كه شما را به آب جارى رهنمون سازد؟
اين آيه بيانگر مهمترين نعمت و رحمت الهى است كه بر بندگان نازل شده است.
الم تر ان الله انزل من السماء ماء فسلكه ينابيع فى الارض ثم يخرج به زرعا مختلفا الوانه... (2)
آيا نديده‏اى كه خداوند از آسمان آبى فرستاد، سپس آن را به چشمه‏هايى در زمين راه داد، آنگاه به وسيله كشتزارى كه رنگهاى آن گوناگون است‏بيرون مى‏آورد.
يكى از آثار اين رحمت الهى، آبهاى زيرزمينى است كه با قرار گرفتن آن در چشمه‏ها، چاهها، و قناتها ذخيره‏اى براى بهره بردارى از آن در موقع مناسب مى‏شود. خداوند در اين آيه با بيان نقش آبهاى زيرزمينى در حيات بخشيدن موجودات زنده، و سؤال از عامل اصلى و رساندن مردم به اين آب، مخاطبان خود را به رجوع به فطرت براى دريافت جواب آن، دعوت مى‏كند تا مردم متوجه شوند كه تنها قدرتى كه در وقت نياز بايد به او رجوع كرد و به او متكى بود، خداى قادر متعال است.
اين ظاهر آيه است كه درك آن براى همه ممكن است; اما در باطن آن معانى عميقى نهفته است كه همه كس قدرت فهم آن را ندارند. فهم باطن قرآن مخصوص معصومان و پاكانى است كه به سرچشمه فيض الهى و هدايت ربانى رسيده و از كوثر زلال آن سيراب شده‏اند، آنها مى‏توانند ما را از اين پوسته رويين عبور دهند و به مغز و محتوا برسانند.
آب مهمترين عامل زندگى مادى بشر است، اما روح انسان نيز نياز به چشمه‏اى دارد كه او را از كوثر زلال معارف الهى سيراب كند و حيات تازه‏اى در جانش بدمد و او را به اوج كمال برساند. آن سرچشمه هدايت الهى است كه بدون راهنما و «خضر راه‏» رسيدن به آن ممكن نيست.
قطع اين مرحله بى همرهى خضر مكن ظلمات است‏بترس از خطر گمراهى (3)
انبيا و اولياى الهى با نور هدايت‏خود براى رهايى مردم از تاريكيها از هيچ تلاش و كوششى دريغ نكرده، و هر كدام همانند سرچشمه‏اى هستند كه با تمام شدن آب آن، دوباره رحمت الهى ريزش مى‏كند و آبهاى جديدى جايگزين آن مى‏شود، و به همين جهت در زياراتى از امام صادق، عليه‏السلام، خطاب به على، عليه‏السلام، چنين آمده است:
السلام عليك يا... مظهر الماء المعين (4)
سلام بر تو اى مظهر آب روان!
از امام رضا، عليه‏السلام، درباره اين آيه سؤال شد، حضرت فرمودند: «ماؤكم يعنى ابوابكم‏»، كه مراد از آن امامان هستند كه هر كدام ابواب الهى بين او و خلق اويند. (5)
اگر هر كدام از اين درهاى رحمت الهى بسته شود، سرچشمه حيات معنوى انسان بسته مى‏شود، و افراد هوشيار احساس سرگردانى مى‏كنند و براى يافتن راهبرى ديگر تلاش مى‏كنند. به همين جهت وقتى على بن جعفر از برادرش موسى بن جعفر، عليه‏السلام، درباره تاويل اين آيه سؤال كرد، حضرت فرمودند:
اذا فقدتم امامكم فلم تروه فماذا تصنعون؟ (6)
هرگاه امامتان را نيابيد و او را نبينيد چه مى‏كنيد؟
اما خداوند هيچ گاه زمين را خالى از حجت قرار نمى‏دهد و با سپرى شدن عمر هر كدام امام ديگرى مى‏فرستد، بنابراين امام صادق، عليه‏السلام، در تاويل اين آيه مى‏فرمايند:
اذا غاب امامكم فمن ياتيكم بامام جديد؟ (7)
هرگاه امامتان از شما پنهان شود چه كسى امام جديد برايتان مى‏فرستد؟
با ختم نبوت و سپرى شدن حيات امامان معصوم دوران غيبت فرا رسيد. اين دوران همچون آبى است كه براى ذخيره به زمين فرو رود، به اميد روزى كه با فراهم شدن زمينه جامعه براى پذيرش آن، اين ذخيره الهى فوران كند و تشنگان واقعى معرفت را سيراب كند. امام باقر، عليه‏السلام، در تاويل آيه محل بحث مى‏فرمايد:
نزلت فى القائم، عليه‏السلام، يقول: ان اصبح امامكم غائبا عنكم لا تدرون اين هو؟ فمن ياتيكم بامام ظاهر ياتيكم باخبار السموات و الارض، و حلال الله و حرامه. ثم قال: و الله ما جاء تاويل هذه الآية و لابد ان يجيى تاويلها. (8)