بدخلقي و بداخلاقي يكي از صفات رذيله اي است كه در اسلام مورد نكوهش قرارگرفته است.
برعكس آن، خوش خلقي و برخورد نيكو با ديگران از صفات و فضايلي است كه در آيات قرآن مجيد و روايات ائمه اطهار(ع) بسيار مورد تاكيد قرارگرفته است.
در مطلب حاضر كه برگرفته از معراج السعاده مرحوم نراقي و سايت انديشه حوزه است نگاهي به اين دو صفت شده است.
اينك مطلب را با هم از نظر مي گذرانيم:
بداخلاقي نزديك به اخم و بدخويي است و غلظت و درشتي از ثمرات كج خلقي است! همچنان كه دلتنگي و بدكلامي نيز از آثار آن است. و اين صفت از نتايج قوه غضبيه است. و اين از جمله صفاتي است كه آدمي را از خالق و خلق دور مي كند، و از نظر مردم مي افكند، و طبعها را از او متنفر مي كند.
و هر انسان كج خلقي اغلب مسخره مردمان و مضحكه ايشان مي شود، و لحظه اي از حزن و الم و اندوه و غم خالي نيست.
و از اين جهت حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمودند كه: «هركه بدخلق است خود را معذب دارد» و بسيار مي شود كه به واسطه كج خلقي ضررهاي عظيم به آدمي مي رسد، و از نفعهاي بزرگ محروم مي شود، و عاقبت هم آدمي را به عذاب اخروي مي افكند.
مروي است كه: روزي به حضرت رسول(ص) عرض كردند كه: «فلان زن روزها را روزه مي گيرد و شبها را به عبادت به پاي مي دارد و ليكن بدخلق است و از كج خلقي به همسايگان خود آزار مي رساند. آن حضرت فرمودند: هيچ خيري در او نيست، و او از اهل جهنم است» و آن حضرت فرمودند كه: «بدخلقي بنده را مي رساند تا اسفل درك جهنم.» و باز آن حضرت فرمودند: «خدا منع كرده است قبول توبه بد خلق را. عرض كردند كه: چرا يا رسول الله؟ فرمودند: به علت اينكه هر وقت از گناهي توبه كرد در گناهي بدتر مي افتد». و فرمودند كه: «بدخلقي گناهي است كه آمرزيده نمي شود.» و بعضي از بزرگان گفته اند كه: «اگر مصاحبت و همنشيني كنم با فاسق فاجر خوش خلقي، دوست تر دارم كه با عابد كج خلقي بنشينم.»

و معالجه اين صفت ذميمه نيز مانند ساير صفات آن است كه: انسان مفاسد دنيايي و آخرتي آن را به ياد آورد و ملاحظه كند كه اين صفت، خالق و خلايق را با او دشمن مي كند، پس مهياي اين گردد كه اين بيماري را از خود دفع نمايد. بعد از آن در وقت هر سخني و حركتي در فكر باشد كه كج خلقي از او سر نزند و خود را محافظت كند و به حسن خلق بدارد تا حسن خلق ملكه او گردد.
چنانچه گفته شد ضد اين صفت مهلكه، حسن خلق است كه از شريفترين صفات و فضائل ملكات است و عقل و نقل دلالت بر مدح و خوبي آن مي كنند. پيغمبر خدا(ص) فرمودند كه: «در كفه ميزان اعمال در روز قيامت، چيزي بهتر از حسن خلق نيست.» و روزي به عموزاده هاي خود فرمودند كه: «اي فرزندان عبدالمطلب اگر وسعت آن را نداريد كه مردم را به اموال خود توانايي دهيد پس با ايشان به گشاده رويي ملاقات كنيد.» و نيز آن حضرت فرمودند كه: «خدا دين اسلام را خالص از براي خود گردانيد. و صلاحيت ندارد از براي اين دين مگر سخاوت و حسن خلق. پس دين خود را به اين دو زينت دهيد.» و به آن جناب عرض كردند كه: «ايمان كدام يك از مؤمنين افضل است؟ فرمودند: هركدام كه خوش خلق ترند.» و باز فرمودند كه: «دوست ترين شما در نزد من و نزديكترين شما در روز قيامت به من، خوش خلق ترين شماست.» و نيز فرمودند كه: «حسن خلق گناه را مي گدازد همچنانكه خورشيد يخ را آب مي كند.» و از آن بزرگوار مروي است كه: «بنده اي مي شود كم عبادت كند، ولي به واسطه حسن خلق در آخرت به درجات عظيم و اشرف منازل برسد». و به ام حبيبه- كه زوجه آن حضرت بود فرمودند: «آدم خوش خلق، خوبي دنيا و آخرت را گرفت.» و نيز آن حضرت فرمودند: «حسن خلق، صاحبش را مي رساند به درجه كسي كه روزها روزه و شبها به عبادت مشغول باشد.» و نيز «نيكان شما خوش خلقانند كه مرد به دور و كنار آنها جمع مي شوند، و به آنها نزديك مي شوند، و با ايشان الفت و انس مي گيرند، و ايشان نيز با مردم انس مي گيرند.» و از حضرت امام محمدباقر(ع) مروي است كه: «مردي به خدمت حضرت پيغمبر آمد و عرض كرد كه: يا رسول الله مرا وصيتي كن. حضرت او را به چند چيز توصيه فرمودند و از جمله آنها اين بود كه: با برادر مؤمن با گشاده رويي ملاقات كن.» و امام صادق(ع) فرمودند كه: «نيكي و خوش خلقي، ولايات را آباد مي گرداند و عمرها را زياد مي كند.» و فرمودند كه: «به درستي كه خداي تعالي بنده را براي حسن خلق ثواب كسي مي دهد كه صبح و شام مشغول جهاد در راه خدا باشد» و نيز از آن حضرت مروي است كه: «نيكي و احسان كردن با مردم و خوشرويي با ايشان، باعث دوستي مردم مي شوند و آدمي را از اين جهت داخل بهشت مي نمايند. و بخل و عبوس، صاحب خود را از خدا دور مي كنند و داخل آتش مي كنند». و كسي كه در اين اخبار، و ساير اخباري كه دراين خصوص واردشده است تأمل كند و به وجدان خود و تجربيات رجوع كند، و احوال كج خلقان و خوش خلقان را تتبع كند مي يابد كه: هر بدخلقي از خدا و رحمت او دور، و مردم از او منتفر مي گردند، و با او دشمنند: و به اين سبب از بذل و عطاي ديگران هم محروم است. و هر خوش خلقي را خدا و خلق دوست دارند و هميشه محل فيض و رحمت خدا، و مرجع بندگان خداست.
مؤمنان از او استفاده مي كنند و خيرش به آنها مي رسد. و مقاصد و خواسته هاي بندگان خدا بوسيله او برآورده مي شود. و از اين جهت خدا هيچ پيغمبري را بر نينگيخت مگر اينكه اين صفت در او كامل و تام بود. بلكه صفت خوش خلقي افضل صفات پيغمبران، و اشرف اخلاق برگزيدگان است.
و از اين جهت خداوند عالم به جهت اظهارنعمت خود از براي حبيب خودش در مقام ثنا و مدح او فرمود:
«و انك لعلي خلق عظيم». (قلم 4) و از كثرت شرافت اين صفت فاضله، سرور پيغمبران و سيد انس و جان در اين صفت به غايت رسيده بود.
وارد شده است كه: «روزي آن سرور در مسجد با جماعتي از اصحاب نشسته بودند و مشغول تكلم بودند، كنيزكي از شخصي از انصار داخل شد و خود را به آن حضرت رسانيد، پنهاني گوشه جامه آن كوه حلم و وقار را گرفت. چون آن حضرت مطلع شد برخاست و گمان كرد كه او با حضرت كاري دارد. چون آن حضرت برخاست كنيزك هيچ سخني نگفت و حضرت نيز با او سخني نفرمودند و در جاي مبارك خود نشستند. باز كنيزك آمده گوشه جامه حضرت را برداشت و آن بزرگوار برخاست. تا سه دفعه آن كنيزك چنين عملي راانجام داد و آن حضرت برخاست. و در دفعه چهارم كه حضرت پيغمبر(ص) برخاستند آن كنيزك قدري از جامه آن حضرت را جدا كرده، برداشت و روانه شد. مردم گفتند:
اي كنيز اين چه عملي بود كه كردي؟ حضرت را سه دفعه از جايش بلند كردي و سخن نگفتي مطلب تو چه بود؟ كنيزك گفت: در خانه ما شخص مريضي بود، اهل خانه مرا فرستادند كه پاره اي از جامه حضرت را ببرم كه آن را به مريض ببندند تا شفا يابد، پس هر مرتبه كه خواستم قدري از جامه حضرت را بگيرم چنين تصور فرمودند كه مرا با ايشان كاري است، من حيا كردم و بر من گران بود كه از آن حضرت خواهش كنم قدري جامه خود را به من دهند».

امام صادق (ع): اين سوء الخلق ليفسد العمل كما يفسد الخل العسل
همانا بد اخلاقي فاسد مي كند عمل را همچنان كه سركه عسل را فاسد مي كند.
رسول الله (ص): خصلتان لايجتمعان في مؤمن البخل و سوء الخلق
دو خصلت است كه در مؤمن جمع نمي شود (يافت نمي شوند) بخل و بداخلاقي.
رسول الله (ص): ان العبد ليبلغ من سوء خلقه اسفل درك جهنم.
همانا بنده به خاطر بداخلاقي به پايين ترين طبقه جهنم راه پيدا مي كند.
علي (ع): من ساء خللاقه ضاق رزقه
كسي كه بداخلاق باشد روزي اش كم مي شود.
علي (ع) سوء الخلق يوحش النفس و يرفع الانس
سوء خلق باعث وحشت نفس و از بين بردن انس و الفت با ديگران است.
علي سوء الخلق نكد العيش و عذاب النفس
سوء خلق باعث سختي در معيشت و زندگي انسان بوده و سبب عذاب هميشگي اوست.
ميزان الحكمه، ج 3، ص 152
(معراج السعاده - مرحوم نراقي، ص 176)