(مقالات علمى ـ پژوهشى از فارغ التحصيلان مقطع دكترى تخصصى (PH.D)). تهيه و تنظيم: دكتر محمدكاظم شاكر, دفتر چهارم, تهران, هستى نما, 1383, 392ص, رقعى.
قرآن كريم تنها كتاب آسمانى است كه بى هيچ نقصان و زيادتى در زمين باقى مانده است و آياتش چونان ستارگان آسمان, اهل زمين را به راه هاى صلح و صفا و امنيت و سعادت راهنمايى مى كند. اين گوهر شب چراغ الهى, به حق, بيشترين نگاه ها را به خود جلب كرده, روشنى بخش ذهن و روان اهل حقيقت شده است.
اكنون شاهديم كه در كشور ما اقبال دل ها به نور قرآن روز به روز گسترش يافته, محافل علمى حوزه و دانشگاه, بر تلاش خود در بهره بردن از اين نور و بازتاب آن به سوى ذهن و روان اهل مطالعه و تحقيق افزوده اند. هم اينك بيش از دو هزار پايان نامه كارشناسى ارشد و بيش از صد پايان نامه دكترى در دانشگاه ها و مراكز آموزش عالى در موضوعات قرآنى به انجام رسيده و آماده بهره بردارى است.
معاونت فرهنگى و پژوهشى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى به جهت معرفى اين تحقيقات به جامعه و حمايت از پديدآورندگان اين آثار تاكنون اقدامات گوناگونى را به ثمر رسانده كه مهم ترين آنها عبارت اند از:
الف. معرفى پايان نامه هاى برتر و اعطاى جوايز به پديدآورندگان آنها;
ب. تهيه و نشر چكيده پايان نامه ها;
ج. انتشار پژوهش هاى برتر پس از تأييد كميته علمى كه از استادان و قرآن پژوهان حوزه و دانشگاه تشكيل شده است;
د. انتخاب يك مقاله علمى از هر پايان نامه و انتشار آن در كتاب مجموعه مقالات.
كتاب حاضر, كه دفتر چهارم آن به مناسبت دوازدهمين نمايشگاه بين المللى قرآن كريم عرضه مى شود, حاوى مقاله هاى علمى ـ پژوهشى فارغ التحصيلان مقطع دكترى است.
اين دفتر شامل دوازده مقاله, برگرفته از پايان نامه هاى دكترى است كه در رشته هاى مختلف تحصيلى در مورد يكى از موضوعات قرآنى نوشته شده است. از ويژگى هاى اين دفتر نسبت به شماره هاى گذشته آن است كه اغلب مقالات آن به (وجوه ادبى و هنرى قرآن كريم) اختصاص يافته است.
مقاله نخست با عنوان (تأثير قرآن بر تصويرسازى در آثار منظوم جامى) از دكتر محمود مهرآوران, فارغ التحصيل رشته زبان و ادبيات فارسى از دانشگاه تهران, اثرپذيريِ جامى, شاعر و عارف نام دار قرن نهم هجرى, از انديشه هاى قرآنى در آفرينش تصويرهاى زيباى هنرى را يادآور شده است. نويسنده با بررسى ديوان جامى و مثنوى هفت اورنگ, تصويرهاى قرآنى را در موضوعاتى چون (نام و ستايش خداوند), (ستايش پيامبر), (پند و موعظه), (علم و عالِم), (خوف و مرگ), (صدق و اخلاص), (نيكى و بدى) و (توبه) به نمايش گذاشته است. (ر.ك: قرآن در آينه پژوهش, دفتر چهارم, ص46ـ 5).
مقاله دوم, از دكتر محسن پيشوايى, فارغ التحصيل رشته زبان و ادبيات عرب از دانشگاه تربيت مدرس, (تأثير قرآن بر هنر تصويرگرى در شعر معاصر عرب) را برمى رسد. در اين مقاله, نخست, هنر تصويرسازى و آفرينش هاى تجسّمى قرآن از مفاهيم متعالى و معنوى به اجمال بيان گرديده, آن گاه جايگاه تصوير در شعر نو عرب و ويژگى هاى آن معرفى شده و سپس اثرپذيرى شاعران معاصر از قرآن در آفرينش تصويرهاى ماندگار با يادكردى از نمونه اشعار بررسى شده است. (ص58 ـ37)
مقاله سوم, از دكتر مهدى ابراهيمى, دانش آموخته علوم قرآن و حديث از دانشگاه قم, (رويكرد اخلاقى و تربيتى در روش تفسيرى مثنوى) را گزارش كرده است. نويسنده در بخش اصلى مقاله, اشعار مثنوى را در دو موضوع اساسيِ علم اخلاق يعنى (تخليه نفس از رذايل) و (تحليه نفس به فضايل) مورد بررسى قرار داده است. (ص84 ـ59)
مقاله چهارم, از دكتر محمدرضا موحدى, دانش آموخته زبان و ادبيات فارسى از دانشگاه علامه طباطبايى, به معرفى (تفسير بحر الحقائق و المعانى), نوشته عارف بنامِ ايران زمين, نجم الدين رازى, پرداخته است. مقاله پس از مقدمه اى كوتاه, زندگانى و شخصيت نجم الدين رازى معروف به (نجم دايه) را گزارش كرده است. آنگاه با دلايلى اطمينان بخش ترديدهايى را كه در مورد انتساب كتاب (بحر الحقائق) به او وجود داشته زدوده است. در بخش بعدى به اختصار روش تفسيريِ رازى در اين كتاب بيان شده و در پايان, گزيده هايى از كتاب بحر الحقائق همراه با ترجمه آنها به فارسى آمده است. (ص120ـ 85)
مقاله پنجم, از دكتر غلامرضا كريمى فرد, دانش آموخته زبان و ادبيات عرب دانشگاه تربيت مدرس, (تأثير موسيقايى تكرار در قرآن) را كه با اهداف درونى و معنوى همراه است مورد بررسى قرار داده است. نويسنده بر آن است كه تكرار در قرآن از جلوه هاى تحسين آميز سخن پردازى در اين كتاب آسمانى است. قرآن در تكرار هم تأثيرات موسيقايى و هم اهدافى چون موعظه, نصيحت, رفع شبهه و تثبيتِ معنى در ذهن را دنبال مى كند. (ص132ـ121)
مقاله ششم با عنوان (ساختارهاى استثنايى در قرآن) از دكتر محمدعلى سلمانى مَروَست, فارغ التحصيل رشته زبان و ادبيات عرب از دانشگاه تربيت مدرس, ساختارهاى استثنايى را كه در قرآن به كار رفته, به بحث نهاده است. نويسنده محترم, ساختارهاى مورد استفاده در قرآن را به سه قسم: ساختارهاى عام, خاص و استثنايى تقسيم كرده و اشكالات گرامريِ ادعايى در مورد قرآن را ناشى از عدم توجه به چگونگى شكل گيرى ساختارهاى استثنايى در زبان اهل مكه دانسته است. در اين مقاله, سيزده مورد از غلط هاى گرامريِ ادعايى در قرآن به تفصيل پاسخ گفته شده است. (ص164ـ133)
مقاله هفتم, از دكتر رضا شُكرانى, فارغ التحصيل دانشگاه تهران در رشته علوم قرآن و حديث, (مدلول اسم نكره در ساخت هاى نحوى قرآن) را مورد بررسى قرار داده است. نويسنده در اين مقاله به تجزيه و تحليل معناى اسم نكره در ساخت هاى مختلف زبان عربى پرداخته و تأثير آن را در ترجمه قرآن يادآور شده است. وى بر آن است كه در زبان عربى گاه از اسم نكره, (مفهوم), و گاه, (مصداق) قصد مى شود. مورد اول به صورت معرفه و مورد دوم به صورت نكره ترجمه مى شود. (ص194ـ165)
مقاله هشتم, از دكتر سيد محمود دشتى رحمت آبادى, دانش آموخته دانشگاه قم در رشته علوم قرآن و حديث, (موافقان چند معنايى در قرآن) را معرفى كرده و به طرح پاره اى از ديدگاه هاى آنان پرداخته است. منظور از چند معنايى در قرآن آن است كه مى توان واژه يا ساختارى را كه چند وجه را برمى تابد به كار برد و بيش از يك معنا را قصد كرد. (ص226ـ 195)
مقاله نهم, از دكتر محمد اسعدى, دانش آموخته علوم قرآن و حديث از دانشگاه قم, (ادله روايى وجوه معانى قرآن) را برشمرده و مدلول آنها را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. منظور از وجوه معانى در اين روايات آن است كه متن قرآن در بسيارى از موارد چند وجه معنايى را برمى تابد. نگاه ايجابى يا سلبى به وجوه قرآن در تفسير, محور اصلى بحث در اين مقاله است. (ص256ـ227)
مقاله دهم, از دكتر محمدرضا ستوده نيا, فارغ التحصيل دكتراى علوم قرآن و حديث, موضوع (ارتباط بين قرآن و قرائات) را به بحث نهاده و نظريات (نزول قرآن بر يك حرف) و (تعدد قرآن و قرائات) را مورد تأييد قرار داده است. (ص284ـ257)
مقاله يازدهم, با عنوان (آسيب شناسى تفسير ظاهر و باطن قرآن), از دكتر سيد محسن ميرباقرى, دانش آموخته دانشگاه آزاد اسلامى در رشته علوم قرآن و حديث, دو آسيبى را كه برخى مفسران دچار آن گشته اند, يعنى (سطحى نگرى) و (بلندپروازى) در امر ظاهر و باطن را مورد بررسى قرار داده است. (ص304ـ 285)
مقاله دوازدهم, با عنوان (تحليل بلاغى پاره اى از اساليب اعتراض در قرآن), از دكتر عزت الله مولايى نيا, دانش آموخته دانشگاه تربيت مدرس در رشته زبان و ادبيات عرب است. ايشان چند نمونه از آياتى را كه در شمار جمله هاى معترضه در قرآن اند مطرح كرده و نكات و ظرايف بلاغى آنها را يادآور شده است. (ص332ـ 305)
در پايان جا دارد از تمام كسانى كه در توليد اين اثر قرآنى نقش داشته اند, تشكر كنيم. طرح اوليه اين مجموعه از برادر ارجمند جناب آقاى برزين ضرغامى, خادم ارجمند قرآن كريم و مشاور محترم اجرايى معاونت فرهنگى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى است كه با همت و پشتكار ستودنى جناب آقاى دكتر محمدكاظم شاكر تهيه و تنظيم گشته است و اكنون تقديم قرآن پژوهان مى گردد.