قرآن; معجزه جاودان پيامبر گرامى اسلام(ص) است و پيوستهحضرتش با آن تحدى مىنمود، و تاكنون هيچكس در مقابله با آن برنخاسته است و اگرهم روزى كسى انديشه معارضه را در سر پرورانده، ولى با شرمندگى كامل عقب نشينىكرده و يا مفتضحانه شكستخورده است.
قرآن به زبان عربى مبين نازل شده ولى در عين حال بىنياز از تفسير نيست. يكىاز علل نياز به تفسير اين است كه بر اثر طول زمان ابهامى بر مفاد برخى از آياترو آورده و مقصود واقعى را پنهان ساخته است. بهترين راه براى رفع اين نوعابهامات اين است كه به خود قرآن مراجعه كنيم و از طريق تفسير قرآن به قرآن،ابهام را برطرف سازيم.
عنوان آيات مشكله قرآن ناظر به اين نوع ابهامهائى است كه بر اثر دورى ما اززمان وحى بر برخى از آيات عارض شده و آن را در نظر ما در هالهاى از ابهام فروبرده است و اگر از اين نظر صرفنظر كنيم، اين نوع آيات در عصر نزول كاملا واضح وفاقد ابهام بودند.
اكنون در سال جديد(1377)، سى و هشتمين سال انتشار «مجله درسهائى از مكتباسلام»، بر آن شديم كه بخش نوى از تفسير را به روى خوانندگان گرامى باز كنيم وآن بخش از آيات را كه بر اثر فاصله زمانى مايه ابهام گشته، به روشنى تفسير كنيمهرچند سبب پيدايش ابهام در آيات، منحصر به دورى ما از عهد رسالت نيست، بلكهاسباب ديگرى نيز مايه عروض ابهام بر آيات گرديده كه فعلا در صدد تفسير آن بخش ازآيات نيستيم.
از آياتى كه براى نوع افراد خالى از ابهام نيست، و حتى برخى به خاطر همانابهام آن را دستاويز تحريف قرار داده و معتقد شدهاند كه جملههائى از ميان آيهافتاده است، سومين آيه سوره نساء است كه تجويز تعدد ازواج را منوط به عدم خوفدر گسترش عدالت ميان يتيمان مىداند. آنجا كه مىفرمايد:
(و ان خفتم الا تقسطوا فى اليتامى فانكحوا ما طاب لكم من النساء مثنى و ثلاثو رباع فان خفتم الا تعدلوا فواحده او ما ملكت ايمانكم ذلك ادنى الاتعولوا)
(نساء: آيه 3).
«و اگر مىترسيد از اين كه (به هنگام ازدواج با دختران يتيم) رعايت عدالتدرباره آنها نكنيد، (از ازدواج با آنان صرفنظر نمائيد) و با زنان پاك (ديگر)
ازدواج كنيد، دو يا سه يا چهار همسر. و اگر مىترسيد عدالت را (درباره همسرانمتعدد) رعايت نكنيد، تنها به يك همسر قناعت نمائيد و يا از زنانى كه مالك آنهاهستيد استفاده كنيد. اين كار، براى جلوگيرى از ظلم و ستم بهتراست».
در اينجا سوالى مطرح مىكنند و آن اينكه رابطه شرط و جزا چيست؟
توضيح اين كه: آغاز آيه مباركه مشتمل بر دو جمله شرطيه و جزائيه. جمله شرطيهعبارت است از:
(و ان خفتم الا تقسطوا فى اليتامى).
جمله جزائيه عبارت است از:
(فانكحوا ما طاب لكم من النساء مثنى و ثلاث و رباع).
سوال اين است كه چه ارتباطى ميان اين دو وجود دارد كه جمله دوم جزاى جمله اولباشد؟ مثلا اين كه مىگويد:
«اگر مىترسيد كه درباره يتيمان عدالت نكنيد، با زنان پاك (ديگر) دو يا سه ياچهار ازدواج كنيد».
چگونه جمله دوم مترتب بر جمله نخست است، چگونه جمله دوم، از آثار و جزاى جملهنخستبهشمار مىرود. همگى مىدانيم بايد ميان شرط و جزا رابطهاى برقرار باشد، مثلامىگوئيد: اگر احترام كرد، تو احترام متقابل انجام بده ولى در آيه مىفرمايد: اگرمىترسيد كه درباره يتيمان عدالت نكنيد، پس با زمان پاك ديگر ازدواج نمائيد. دراينجا رابطهاى ميان اين دو جمله وجود دارد.
اينك تفسير آيه:
همگى مىدانيم كه اين آيه در سوره نساء است و اين سوره بيشترين احكام زنان رابيان كرده است. بالاخص آنچه كه مربوط به مطلق يتيم يا دختران يتيم است.
در آيه دوم مىفرمايد:
(و آتوا اليتامى اموالهم و لا تتبدلوا الخبيثبالطيب و لا تاكلوا اموالهمالى اموالكم انه كان حوبا كبيرا)(نساء: آيه 2).
«و اموال يتيمان را (هنگامى كه به حد رشد رسيدند) به آنها بدهيد، و اموال بد(خود) را با اموال خوب(يتيمان) تبديل نكنيد و اموال آنها را با اموال خودتان(به وسيله مخلوط كردن يا تبديل نمودن) نخوريد. زيرا اين گناه بزرگى است».
در اين آيه از هر نوع تعدى به اموال يتيم نهى كرده و آن را گناه بزرگ مىشمارد.
و در آيه دهم بر اين مساله نيز تاكيد مىكند و خوردن مال يتيم را به خوردنآتش تشبيه مىنمايد و مىفرمايد:
(ان الذين ياكلون اموال اليتامى ظلما انما ياكلون فى بطونهم نارا...)(نساء: آيه 10).
«آنان كه اموال يتيمان را از روى ستم و تعدى مىخورند، جز اين نيست كه (توگوئى) آتش مىخورند».
اگر در اين دو آيه درباره اموال يتيمان سخن مىگويد، در آيه 127 همين سورهدرباره زنان يتيمى سخن مىگويد كه با آنها ازدواج مىكردند ولى حقوق آنها را بهآنان نمىدادند چنان كه مىفرمايد:
(و يستفتونك فى النساء قل الله يفتيكم فيهن و ما يتلى عليكم فى الكتاب فىيتامى النساء اللاتى لا توتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن و المستضعفين منالولدان و ان تقوموا لليتامى بالقسط و ما تفعلوا من خير فان الله كان بهعليما) (نساء: آيه 127).
«از تو درباره زنان سوال مىكنند، بگو خداوند در اين زمينه به شما پاسخ مىدهدو آنچه در قرآن درباره زنان يتيمى كه حقوق آنها را به آنها نمىدهيد و مىخواهيدبا آنها ازدواج كنيد و همچنين در باره كودكان صغير و ناتوان براى شما بيان شدهاست (قسمتى از سفارشهاى خداوند در اين زمينه مىباشد، و نيز به شما سفارش مىكندكه) با يتيمان به عدالت رفتار كنيد و آنچه از نيكيها انجام مىدهيد، خداوند ازآن آگاه است (وبه شما پاداش مناسب مىدهد).
از اين آيه استفاده مىشود كه در عصر نزول قرآن به پيروى از عادات ديرينهجاهليت، گروهى با دختران يتيم به عنوان تكفل و سرپرستى ازدواج مىكردند ولى درحق آنان عدالت را رعايت نمىكردند. مثلا اموال آنها را تملك مىكردند، مهريه آنهارا كمتر از معمول در نظر مىگرفتند و به ادنى بهانهاى آنها را رها مىكردند.
قرآن براى جلوگيرى از اين كارها هم در آيه 127 هشدار مىدهد و اكيدا از آن نهىمىكند و مىفرمايد:
(فى يتامى النساء اللاتى لا توتونهن ما كتب لهن و ترغبون ان تنكحوهن)(نساء:آيه 127).
« و آنچه در قرآن درباره زنان يتيمى كه حقوق آنها را به آنها نمىدهيد ومىخواهيد با آنها ازدواج كنيد».
با توجه به اين اصل بايد دانست آيه مورد بحث مربوط به اين نوع از زنان يتيماست كه به هنگام ازدواج مورد تعدى قرار گرفته و حقوق آنان رعايت نمىشد.
از اين جهت در آيه مورد بحث هشدار مىدهد و مىفرمايد:
(و ان خفتم الا تقسطوا فى اليتامى..) «اگر مىترسيد كه (به هنگام ازدواج بادختران يتيم) درباره آنها رعايت عدالت نكنيد، از ازدواج با آنها صرفنظر كنيد وبا زنان ديگر درحد چهار همسر ازدواج بنمائيد».
ابهام آيه از اين نظر است كه آيات سهگانه ديگرى كه در اين سوره درباره مطلقيتيم و يا زنان يتيم وارد شده است، ناديده گرفته شده آنگاه ارتباط جمله جزائيهبا جمله شرطيه به صورت مبهم درآمده است. ولى اگر اين سه آيه بالاخص آيه 127 اينسوره مورد توجه قرار مىگرفت كه قرآن هشدار مىدهد مبادا با زنان يتيم ازدواجكنيد و حقوق آنها را رعايت نكنيد، ارتباط دو جمله كاملا آشكار مىگردد. از اينجهت ما در ترجمه دو جمله (به هنگام ازدواج با دختران يتيم) را ميان پارانتزقرار داديم. زيرا هرچند مضمون لفظى آيه نيست ولى با توجه به قرائن موجود درديگر آيات، كاملا جزء مفهوم آيه است.
1308 بازدید
تفسير آيات مشكله قرآن مجيد(1)
آيات مشكله و تفسير آن
جعفر سبحانى