خداوند متعال در قرآن مجيد, بيش از يكصد و پنجاه بار از نشانه هاى عظمت و آفريدگارى خود كه در پهنه آسمانها و زمين و اعماق درياها است, به تعبيرهاى مختلف ياد كرده است.

هر پديده اى نشانه و آدرس خاصى دارد كه انسان با مطالعه آن نشانه و آدرس پى به وجود پديده مى برد و آن را از ساير پديده ها جدا مى كند. همان طور كه انسان با ديدن رنگآميزى ساختمان مى فهمد كه آن ساختمان را يك نقاش رنگآميزى كرده نه يك آهنگر و همچنين برعكس وقتى انسان در و پنجره آهنى را مشاهده مى كند, متوجه مى شود كه كار يك آهنگر است نه نقاش.
نشانه هائى كه در طبيعت وجود دارد هركدام بيانگر پديدآورنده اى است حكيم كه آنها را با نظم و هماهنگى حيرت انگيزى آفريده است.
در قرآن مجيد نيز خداوند بزرگ به وسيله نشانه ها و معجزات خود, بشر را به سوى شناخت يگانه آفريننده جهان رهنمون مى شود چرا كه او خالق تمامى پديده ها است و انسان وقتى رنگآميزى جهان آفرينش را مشاهده مى كند, به وجود يك خالق حكيم ازلى كه اين جهان به اين عظمت را با اين نظم خاص آفريده و آن را به حركت درآورده و سر سوزنى از آن نظم تخطى نمى كند, پى مى برد. خداوند متعال براى راهنمائى بشر, قرآن و آيات آن را به وسيله امين وحى; جبرئيل فرو فرستاده و توسط پيامبر گرامى اسلام(ص) آن را به جهان ابلاغ كرده است. قرآن, همواره آيات و نشانه هاى آفريدگار جهان را كه در عالم هستى وجود دارد; ياد كرده توجه بشر را به آنها جلب مى كند.

خداوند متعال در قرآن مجيد علاوه بر ساير آيه هاى قرآن كه همه آنها خود نشانه عظمت خداست, يكصد و پنجاه و دوبار سخن از نشان و نشانه ها(آيه و آيات) به ميان آورده و آن را در حالتهاى مختلف (رفع, نصب و جر) و با صيغه هاى (مفرد, تثنيه و جمع) آورده و در موارد مختلف و متعدد بكار برده است. به اين ترتيب كه هفتاد و نه(79) بار با تعبير ((آيه)), دو بار ((آيتك)), يك بار ((آيتين)), هشت بار ((الايات)), سى و شش بار ((و آياته)), يك بار ((و آياتها)), چهارده بار ((و بآياتى)) و يازده بار ((و من آياته))(1).

ريشه ((آيه)) از ((تإى)) است كه به معنى تثبيت كننده و بپا دارنده يك شىء است.
((آيه)) در لغت عرب در معانى گوناگونى بكار رفته است:
((آيه)) يعنى علامت و نشانه; و در نوشته اى وقتى جمله اى از جمله ديگر جدا مى شود, به آن ((آيه)) گفته مى شود و همچنين به معنى عبرت هم آمده است(2).
((آيه)) يعنى عبرت و عجائب.
((آيه)) يعنى نشانه واضح و روشن.
و گاهى به معناى كلام مفيد نيز آمده مانند: ((بلغوا عنى و لو بآيه))(3).
همچنين راغب اصفهانى مى نويسد:
((آيه)) يعنى علامت و نشانه آشكارى كه انسان بامشاهده آن به حقيقت چيزى پى ببرد آنچنانكه آن پديده و نشانه; لازم و ملزوم يكديگرند كه هر وقت يكى از آنها را انسان درك بكند, آن ديگرى را نيز درك كرده است. و اين; هم در محسوسات و هم در معقولات آشكار است چنانكه اگر كسى پديده اى را مشاهده كرد, فورا به پديدآورنده آن پى مى برد(4).
همو مى نويسد: به بناى مرتفع و برج بلند و هر جمله اى از قرآن كه دلالت بر حكمى كند, آيه گفته مى شود(5).

هر يك از جمله هاى قرآن مجيد بر اساس تعيين پيامبر گرامى اسلام(ص), ((آيه)) ناميده مى شود و همان طورى كه هر پديده اى از طبيعت, آيت و نشانه اى از خداست, هر جمله اى از قرآن نيز نشانه اى از قدرت و حكمت بالغه الهى است.
((آيه)) در قرآن به معانى مختلف در موارد گوناگون بكار رفته است كه ما به عنوان نمونه به چند مورد از آنها اشاره مى كنيم:
((آيه)) به معناى ((كتاب الله)) يعنى قرآن بكار رفته است(6).
((آيه)) به معناى معجزه(7) آمده است. چنانكه مرحوم طبرسى ((آيات)) را به معناى معجزه گرفته و مى نويسد: ((آيات يعنى (خدا به پيامبر گرامى اسلام(ص) مى فرمايد) غير از قرآن, معجزات ديگرى نيز براى حقانيت تو نازل كرده ايم))(8).
و نيز به معناى حجت و بينه آشكار(9) آمده, مانند: انشقاق قمر, و آيات قرآن و ساير معجزات.
و همو مى نويسد:
((آيه)) نشانه اى است كه در آن عبرت و حجت باشد, حجت و بينه اى كه جدا كننده و آشكار كننده قضيه صادقه از كاذبه و جدا كننده حق از باطل باشد(10).
مرحوم شيخ طوسى نيز مى نويسد: ((آيه)) به معناى عبرت است(11).
((آيه)) يعنى نشانه ها و حجتهاى آشكار مانند: حجرالاسود, مقام ابراهيم و حطيم(12). و همچنين آيه 101 و 108 سوره اسرإ كه اشاره به يد بيضاى حضرت موسى(ع) و عصاى آن حضرت و.... دارد.
و به معناى عجائب و عبرت نيز آمده مانند: آيه ((لقد كان فى يوسف و اخوته آيات للسائلين))(13). ((در (داستان) يوسف و برادرانش, نشانه ا[ى هدايت] براى سوال كنندگان بود!)).
گاهى به معناى ساختمان مرتفع و برجهاى بلند نيز آمده است مانند آيه: ((إتبنون بكل ريع آيه تعبثون)) كه در مورد قوم عاد خداوند به كژيها و اعمال نادرست آنها اشاره كرده مى فرمايد: ((آيا شما بر هر مكان مرتفعى نشانه اى از روى هوا و هوس مى سازيد))(14).
خلاصه اين كه در تمامى موارد يك معنا حتمى است و آن اين است كه معناى ((آيه)) همان ((نشانه و آدرس و تابلوئى)) است كه انسان و هر بيننده ديگرى را به پديده اى رهنمون مى شود.
علت اين كه باتعبير ((آيه و آيات و ...)) جمله هاى قرآن را ((آيه)) گفته اند, اين است كه طبق آيه پنجاه و سه(53) سوره فصلت (سنريهم آياتنا فى الافاق و فى إنفسهم), سيارات و كهكشانها و درياها و آسمان و زمين و موجودات آنها و خود انسان كه شاهكار خلقت و تمامى جهان به طفيلى وجود او پا به عرصه وجود گذاشته, همه و همه نشانه اى از قدرت نمائى آفريدگار جهان است به منظور تصديق پيامبر(ص) و نهايتا شناخت خداى هستى بخش.