يكي از قرآنهاي خطي نفيس دوره صفوي كه هم خط خوش و تذهيب و تزئينات زيبا و پركار و هم ترجمه و ملحقات ارزشمندي نظير فالنامه، وقفنامه پيوسته و همزمان آن دارد، نسخهاي است كه به سفارش يكي از شخصيتهاي معروف عهد صفوي، شاه قلي خليفه كه مهردار شاه عباس صفوي بوده، كتابت، تذهيب و تجليد شده است و الحق كه حاصل و ثمره كار آن هنرمندان گمنام! اثر هنري بسيار زيبا و منحصر به فردي را به دست داده است كه در اين شماره مورد معرفي قرار ميگيرد.

قرآن مترجم به خط نسخ.
شماره موزه: 4304
واقف: شاه قلي خليفه مهردار
تاريخ: قرن دهم هجري
تعداد سطر: 12 سطر در صفحه
ابعاد جدول: 2/16 × 25 سانتيمتر
ابعاد: 24 × 5/33 سانتيمتر
قطع: رحلي بزرگ
دو صفحه اول قرآن مزين به سرلوح مزدوج مذهب و مرصع بسيار پركار و زيبايي است كه بياغراق در ميان نسخ مشابه و همعصر، بينظير است. قابهاي مذهب و مربع و جداول زرين و الوان اين صفحات با تلفيق و تركيب متناسب با رنگهاي ملايم و چشمنواز و طرحها و نقشهاي ريز و درشت اسليمي و هندسي زيبايي خيره كنندهاي به اين دو صفحه بخشيده است.
در دو قاب مذهب و مرصع سر سوره، در پيشاني و ذيل هر دو صفحه كه با استفاده مضاعف از سفيدآب، از ساير بخشهاي تذهيب به طور محسوسي متمايز شده، كتيبههائي بشرح ذيل به قلم سفيدآب و تحرير مشكي بر زمينه مذهب نقش بسته است:
كتيبه پيشاني صفحه اول: سوره فاتحه الكتاب
كتيبه ذيل صفحه اول: مدنيه وهي سبع آيه
كتيبه پيشاني صفحه دوم: سوره البقره مدنيه وهي
كتيبه ذيل صفحه دوم: مائتان وست و ثمانون آيه
در اين دو صفحه همچنين پيرامون عبارت "بسمله" در آغاز هر دو سوره (فاتحه الكتاب و البقره) مزين به نقوش اسليمي زرين و تمامي صفحات قرآن مجدول (جداول زر، مشكي و لاجورد) است. همچنين سرسوره تمامي سور در اين قرآن شامل كتيبهاي متضمن عنوان سوره، مكي يا مدني بودن آن و نيز عدد آيات به خط رقاع و قلم زر در قابي مزين (نه چندان پركار!) است.
علائم پايان آيات به صورت شمسههاي كوچك در پايان هر آيه نمايش داده شده. علائم تخميس و تعشير نيز شامل شمسههاي مذهبي در حاشيه صفحات به چشم ميخورند كه به ترتيب كلمه "خمس" و "عشر" به خط كوفي تزئيني و به قلم سفيدآب و تحرير مشكي در مركز آنها نگاشته شده است. ترجمه قرآن به خط نستعليق و به شنگرف به صورت چليپا و زيرنويس كلمات است.

فالنامة اين قرآن شامل منظومهاي است كه پس از خاتمه قرآن به خط نستعليق و در صفحات و ستونبندي عمودي مجدول پاياني به شرح زير نوشته شده است:
فالنامه كلام ملك علام (بقلم شنگرف)
هركه از قرآن گشايد فال خويش
بي شكي ايمن شود برحال خويش
بايدش كردن طهارت از نخست
مصحفي از اول و آخر درست
فاتحه بر خواندن وانگه سه بار
سوره اخلاص و نيت پيش آر
چونكه نيت كردي تو اي نيك رأي
اين دعا برخوان و مصحف برگشاي
اللهم اني توكلت عليك و تفالت بكتابك فارني ماهو/المكتوم في سرك المكنون في غيبك يا ذالجلال و الاكرام برحمتك يا ارحم الراحمين.
سطر اول تا به هفتم بر شمر
كت نمايد سطر هفتم خير و شر
كين چنين بودست قول انبياء
هم برين بودند جمله اولياء
ليك چون تو فال خود را بنگري
آنچه آيد فال از آن درنگذري
چون الف آيد بفال اندر كتاب
ابتداي كار شد خيرالثواب
ب به نيكويي بيابي راحتي
منفعت يابي زصاحب دولتي
ت به توبه باز كرد از هر خطا
گر دئي صدقه شود رفع بلا
ث اگر آيد بفال اندر كلام
گردي اندر دين و دنيا نيك نام
ج جد و جهدكن در كار خويش
كت بيايد ناگهان دولت به پيش
ز خويشان دولت (؟) يابي قوتي
از بلا و از غدا ايمن شوي
خ نباشي خالي از خوف و خطر
با خدا باش و زهر بد كن حذر
د دولت با شدت با عز و ناز
دست تو بر هر غرض گردد دراز
ذ دشمن قهر گردد شاد باش
از غم و اندوه دل آزاد باش
ر بفال آمد نشان مهتري
هم زعمر و هم ز دولت برخوري
ز به كاري خويش در ماند به جان
عاقبت يابد از آن سختي امان
س سعادت با شدت در دو سراي
هم بيابد هرچه خواهد او خداي
ش ز دشمن مينمايد ترس و بيم
بايد از دشمن حذر كردن مقيم
ض روزي چند غمخواري شوي
عاقبت در عهده كاري شوي
ص صبري كرد بايد مرد در او
چونكه كردي صبر كارت برگشاد
ط برآيد ايمنيت از رنج و درد
زود يابد آنچه طالب گشت مرد
ظ اگر آيد بفال اي مرد كار
در ره خالق شوي پرهيزگار
ع اگر آيد بفال اندر زمان
آشكارا گردت راز نهان
غ چيزي داد بايد خواسته
چون بدادي كار شد آراسته
ف اگر آيد بفال اي خوب كار
جمع گردد كار و گردي كامكار
ق اگر آيد شوي مقبول قول
بيشكي(؟) ايمن شوي از بيم و هول
ك بيم آن بود كت ناگهان
در خصومت اوفتي و در زيان
ل اگر آيد بفال اي مرد خاص از غم و اندوه دليابي خلاص
م از دشمن سلامت يابد او
يا به دشمن بازگردد يا بدو
ن در آن كاري كه رنجي برده است
صبر بايد كرد كه بس آزرده است
و از خاقان شوي تو بينياز
سازدت كار دو عالم كارساز
هـ هلاك دشمنان آمد بفال
باز رست از گفت و گوي قيل و قال
لا آيد بفال آن يكي
فال او شوريده آيد اندكي
ي زغائب آيدش احوال خوش
تا بگيري در كنارش شاد و خوش
چون كه شد منظوم اين فال كلام
شاد بادا هركه خواند والسلام

در آخرين صفحه اين نسخه، وقف نامه "زرين"! قرآن (تماماً بقلم زر) به خط ثلث بشرح ذيل نگاشته شده است:

الحمدلله الذي انزل القرآن من السماء الي الارض رحمةللعالمين/ و جعل الفرقان مرشداً و هادياً للمتقين (فاصله) و الصلوه و السلام / علي رسول انزل عليه الكتاب و اوتي الحكمة و فصل الخطاب / و آله الطاهرين للمعصومين بلاشك و ارتياب و بعد (به لاجورد) / فقد وقف هذاالمصحف المقدس المطهر المنور علي الخطيرة المباركة / مشرفة المقدسة الصفوية حفت بالانوار الالهية و الاشرافات الربانية / الواقعه بدار
الارشاد اردبيل شرفها الله تعالي و هدي (؟) ساكنينها/ سوآء السبيل (فاصله) العبد المحتاج الملك الحيار شاه قلي خليفه مهردار وقفاً صحيحاً شرعياً مشتملاً علي الشرايط و الاركان خالياً عن المفاسد و البطان تقرباً الي الله تعالي و طباًلمرضاته و ذلك في سنه ست و اربعين و تسعمايه."
كه نشان ميدهد اين مصحف كلامالله مجيد توسط فردي به نام شاه قلي خليفه مهردار(1) و بسال 946 هجري بر "حظيره مباركه..... الصفويه (آستان شيخ صفي الدين اردبيلي) واقع در دارالارشاد اردبيل وقف شده است.
جلد اين قرآن از نوع رنگ روغني و عطف، تيماج مشكي است. تزئينات جلد شامل نقوش ترنج، سر ترنج و لچكي و نيز زمينه و حواشي پرنقش و نگار اسليمي مذهب ميباشد. اندرون جلد نيز در اصل داراي چنان تزئيناتي بوده كه متاسفانه در دوراني متاخرتر با لايهاي چسب كاغذي پوشانده شده است.