تجلي قرآن در گفتار معصومين (ع)
الياس كلانتري
در روايتي از امام محمّد باقر (ع) آمده است: هر گاه حديثي براي شما باز گفتم منبع آن را از قرآن، جويا شويد... . 1 سيره معصومين و گفتار آن بزرگواران همگي ملهم از قرآن كريم است و ايشان بارها بدان اشاره كرده‌اند. آنهايي كه با قرآن آشنايي دارند به خوبي مي‌توانند رابطه گفتار و رفتارآنان را با قرآن بسنجند و نتيجه گيري كنند، البته گاه اين استفاده‌هاي آن حاملان آن قدر ظريف و لطيف است كه جز خود آنها كسي ذوق آن را ندارد كه اين گونه از قرآن استفاده نمايد. در شماره‌هايي از بشارت تجلّي قرآن در سيره معصومين را بررسي كرديم. در اين شماره نيز گفتاري از اميرمؤمنان علي (ع) را آورده و رابطه‌هاي پيدا و پنهان آن را با قرآن نشان مي‌دهيم:
در خطبه 199 نهج البلاغه مي‌خوانيم:
تَعاهَدُوا اَمر الصَّلاة وَ حافِظوُا عَلَيها وَ استكثَرُوا مِنها وَ تَقَّربُوا بِها... .
«ملتزم شويد به امر نماز و آن را در وقت خود و با مراقبت و اهميت بجاي آوريد و به وسيله آن به خداوند عالم نزديك شويد به جهت اين كه خداوند مي‌فرمايد: آن بر مؤمنان در وقت‌هاي معيني مقرر و واجب شده است.
آيا به جواب اهل جهنم گوش نمي‌دهيد وقتي از آنها سؤال مي‌شود: چه چيزي شما را به جهنم كشاند؟ مي‌گويند: ما از نمازگزاران نبوديم». نماز گناهان را مي‌ريزد؛ مانند ريختن برگ از درختان و گناهان را از گردن‌ها باز مي‌كند همان گونه كه مهارها و طناب‌ها از گردن حيوانات باز مي‌شود.
و رسول خدا (ص) نماز را به چشمه آب گرمي تشبيه فرمود كه بر در خانه هر انساني قرار دارد و او در هر شبانه روز پنج بار خود را در آن شستشو مي‌دهد. آيا در اين صورت هيچ آلودگي در بدن او خواهد ماند. حق نماز را كساني از مؤمنان شناختند كه زينت متاع انبيا و آنچه وسيله خنكي چشم است از فرزندان و اموال به خود مشغول نكرده است. خداوند سبحان مي‌فرمايد: مرداني كه نه تجارت و نه خريد و فروش، آنها را از ياد خدا و به پا داشتن نماز و پرداختن زكات باز نمي‌دارد.
و رسول خدا (ص) خود را براي نماز به زحمت مي‌انداخت در حالي كه بشارت بهشت به او داده شده بود؛ زيرا خداوند به او فرموده بود: اهل خود را به نماز امر كن و نسبت به آن شكيبا باش.
و آن حضرت هميشه اهل خود را به نماز امر و خود نيز بر آن شكيبايي مي‌كرد.»
آياتي كه به طور صريح و يا به صورت اشاره مورد استفاده حضرت قرار گرفته‌اند؛ عبارتند از:
1ـ بر امر نماز محافظت كنيد و مواظب باشيد
اشاره به آيه شريفه: «وَ الَّذينَ هُم عَلي صَلَواتِهِم يحافِظُون»1
و آنها كه بر نمازهايشان مواظبت مي كنند.
2ـ نماز بر مؤمنان در وقت‌هاي معيني واجب شده است:
اشاره دارد به آيه شريفه:«انَّ الصَّلاة كانَت عَلَي المُؤمِنينَ كِتاباً مَوقَوتاً». 2
همانا نماز وظيفه ثابت و معيني براي مؤمنان است.
3ـ وقتي از اهل جهنم سؤال مي‌شود، چه چيزي موجب شد كه شما به جهنم درآييد؟
اين آيه شريفه مورد استناد قرار گرفته است: «ما سَلَكَكُم في سَقَر قالُوا لَم نَكُ مِنَ المُصلّين». 3
چه چيز شما را به دوزخ وارد ساخت؟ مي‌گويند: ما از نمازگزاران نبوديم.
4ـ كساني از مؤمنان حق نماز را شناختند كه زندگي دنيا و زينت‌هاي آن از پرداختن به نماز و اهميت آن مشغولشان نساخته است. اشاره به اين آيه شريفه دارد: «المالُ وَ البَنُونُ زينَةُ الحيوةِ الدُّنيا وَ الباقِيات الصّالحِات خَير عِند رِبّك وَ خَير املاً 4 مال و فرزند، زينت زندگي دنياست و باقيات صالحات ]ارزش‌هاي پايدار[ ثوابش نزد پروردگارت بهتر و اميدبخش‌تر كند.
و اين آيه شريفه: «و ما اُوتيتُم مِن شَي فَمَتاعُ الحيوة الدنيا» 5
آنچه به شما عطا شده متاع زودگذر زندگي دنياست.
5ـ مرداني كه باز نمي‌دارد آنان را... .
دقيقاً اين آيه مورد استناد قرار گرفته است: «رِجال لا تُلهيهِم تِجارة وَ لا ببع عَن ذِكرِ اللّه وَ اقام الصَّلاة وَ ايتاءِ الزَّكاة»7
مرداني كه نه تجارت و نه خريد و فروش آنان را از ياد خدا و برپاداشتن نماز و اداي زكات غافل نمي‌كند.
6ـ و آيه نيز صريحاً مورد استناد قرار گرفته است:
اَهلَكَ بالصّلاة و الصطبرعليها.8
خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شكيبا باش.
ملاحظه مي‌شود كه در يك كلام كوتاه، حضرت به صورت مستقيم و غير مستقيم چه مقدار از قرآن بهره برده‌اند؛ البته آيات مورد نظر حضرت امير (ع) در اين بخش منحصر به موارد مذكور نيست و با دقّت بيشتري در كلام، در يك بحث تفصيلي و مشروح به آيات زيادي از قرآن مي‌توان اشاره كرد، امّا به جهت رعايت اختصار به همين مقدار بسنده مي‌كنيم.
پاورقيها:
1ـ سوره مومنون، آيه 9.
2ـ سوره نساء، آيه 103.
3ـ سوره مدثر، آيه 42.
4ـ سوره كهف، آيه 46.
5ـ سوره شوري، آيه 36.
6ـ سوره نور، آيه 37.