استاد عظيم الشأن, مفسر والا مقام, حكيم متأله و عارف وارسته, مرحوم علامه
سيد محمد حسين طباطبايى اعلى اللّه مقامه الشريف در روز 29ذى الحجه 1321
قمرى, برابر با 1381 شمسى, درخانواده اى اصيل ديده به جهان گشود.
ايشان در مدت هشتاد سال عمر با بركت, پس از كسب معارف الهى, علاوه بر نيل
به قله رفيع علم و درايت در بعد معنوى نيز به والاترين مرتبه از تهذيب
نفس, سير و سلوك, عرفان وخداپرستى رسيد كه وصف آن با بيان وقلم ممكن نيست.
آنان كه حالات معنوى علامه را ديده اند, مى دانند كه او همچون فرشته اى در
صورت بشر وگوهرى وصف ناشدنى بود. سالها و بلكه قرنها بايد بگذرد تا ابعاد
معنوى وجايگاه علمى و اهميت آثار ايشان هويدا گردد. خدمات وآثار ايشان
منشأ خير و بركتى براى نسل حاضر و نسلهاى آينده بوده وخواهد بود.
مرحوم علامه طباطبايى بنيان گذار حركتى نوين در عرصه علوم الهى, همچون
تفسير, فلسفه و… بود و آثار برجاى مانده ازاو حكايت ازاين امر دارد.
ايشان علاوه بر آثار مكتوب كه دركتابشناسى بدان اشاره خواهد شد, منشأ
بسيارى ازخدمات مهم و ارزشمندى مى باشند كه به برخى از آنها اشاره مى شود:
1. پى ريزى شيوه اى نو و ابتكارى درتفسير.
2. اشاعه تفكر فلسفى و تعقلى بين فضلا و دانشمندان.
3. كوشش در تفهيم مسائل پيچيده فلسفى.
4. كوشش درنشر آثار اهل بيت. با پيگيرى ايشان بود كه بحارالانوار منتشر گرديد.
5. اشاعه تفكر شيعى.
6. حل بسيارى از اخبار و احاديث دشوار, با زدن حاشيه و پاورقى برمتون روايى.
7. گسترش روش سير و سلوك درميان افراد داراى استعداد.
8. ترويج قلم و نويسندگى و تربيت نويسندگان كه بسيارى از شاگردان ايشان اينك از نويسندگان بنام وموفق به شمار مى آيند.
9. دفاع ازحريم اسلام, تشيع و ولايت.
10. تربيت شاگردان برجسته وانديشمند در زمينه هاى گوناگون, كه درهمين راستا دهها كتاب و رساله تأليف و تدوين نمودند.
آثار متعدد وارزشمند علامه طباطبايى حاكى از مقام والا و بلنداى روح انسانى وايمان و آگاهى ژرف اوست.
رويدادها, فرازونشيبهاى سياسى و تحولات فرهنگى درعصر زندگى, ايشان را به
جانب اصلاح واصلاحگرى كشانده واو را در بعضى دوره هاى فترت به مبارزه در
برابر تحريفات و حملاتى كه از سوى دشمنان نسبت به اسلام وارد شده,
برانگيخته است وازهمين رو بحثهاى شفاهى و كتبى بسيارى در زمينه مسائل روز
در حوزه هاى سياسى, اجتماعى و اقتصادى طرح كرده است و نيز در لابه لاى
تبيين و تفسير آيات الهى درتفسير الميزان, بسيارى ازمسائل مهم روز را بيان
كرده اند.
تفسير شريف الميزان, مفصل ترين و مهم ترين تأليف علامه طباطبايى است. اين
تفسير ارزشمند نه تنها درايران ودرميان شيعه بلكه در جهان اسلام, مايه فخر
ومباهات مسلمانان گرديده و آيندگان درباره اين تفسير به نيكى قضاوت خواهند
كرد.
بجاست اگر بگوييم الميزان بهترين تفسير در ميان تفاسير شيعه واهل سنت است
وبعضى آن را ازجهت اهميت و جامعيت, بهترين تفسير پس ازمجمع البيان دانسته
اند.
دكتر فهد بن عبدالرحمن رومى يكى ازنويسندگان معاصر اهل سنت دركتاب (اتجاهات التفسير 1/249) درباره الميزان مى نويسد:
(فهو (الميزان) من احسن التفاسير فى العصر الحديث [لولا ما فيه من التشيع المتطرف!])
وى درادامه مى نويسد:
(از مزاياى اين تفسير اين است كه درتفسير بعض آيات, به طور مستوفى و
گسترده وارد بحث شده است. به عنوان مثال در ذيل آيه 116 مائده, 137 صفحه
بحث نموده است.)
بنياد كار تفسيرالميزان عبارت است از:
1. تفسير قرآن به قرآن.
2. اهتمام به روايات ونقل احاديث واخبار صحيح از پيامبر, ائمه و صحابه.
3. استفاده از عقل و علوم عقلى.
4. پرداختن به مباحث اجتماعى.
5. استفاده ازمنابع گوناگون تفسيرى, روائى, تاريخى, لغوى و… .
6. ايجاز و گزيده گويى درمباحث غيرضرورى.
7. بررسى و نقد اسرائيليات.
متن عربى تفسير شريف الميزان, تاكنون پنج بار به چاپ رسيده و از سوى چهار ناشر منتشر شده است.
نخست در تهران, ازسوى دارالكتب الاسلاميه درسال 1375 قمرى در 20 مجلد
منتشر شد, سپس چاپ جديد آن در بيروت از سوى مؤسسه الاعلمى للمطبوعات در 20
مجلد منتشر شد و پس ازآن در قم, از سوى مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان وبعد,
دفتر نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم به چاپ رسيد. اين
دو چاپ, از روى چاپ بيروت افست شده است. آخرين بار همان ناشر بيروت (مؤسسه
اعلمى) با چاپى آراسته وكمى پاورقى در 20 جلد با اضافه دو جلد فهارس منتشر
كرده است. اين تفسير ارزشمند تاكنون به زبانهاى گوناگونى از جمله فارسى,
انگليسى, اردو, تركى و اسپانيولى ترجمه شده است.
ترجمه فارسى الميزان با سه چاپ مختلف واز سوى چهار ناشر منتشر شد, ابتدا
در 40 جلد با ترجمه جمعى ازمترجمان (نام آنان درمعرفى ترجمه الميزان
دركتابشناسى ياد شده است).
ده جلد اول آن درقم, از سوى انتشارات دارالعلم و 30 جلد بعدى آن درتهران,
انتشارات محمدى, منتشر شد. پس ازآن با ترجمه همين مترجمان در تهران, از
سوى بنياد علمى فرهنگى علامه با همكارى نشر رجاء وانتشارات اميركبير در 20
جلد منتشر شد و سرانجام ترجمه يكدست آن كه توسط آقاى محمد باقر موسوى
همدانى انجام شده بود, از سوى دفتر نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسين در
20 مجلد منتشر شد.
ترجمه انگليسى اين اثر از اول قرآن تا آيه 76 سوره نساء شامل 4 جلد متن
عربى الميزان در 8 جلد در تهران منتشر شد و متأسفانه ادامه نيافت.
ترجمه اين اثر به انگليسى درخارج از كشور نيز منتشر شده است.
اطلاعات ديگر كتابشناسى تفسيرالميزان در بخش خود به ترتيب الفبا ذكر مى شود.
مندرجات وآيات و سوره هاى تفسير شده وتعداد صفحات هرجلد درمتن عربى و
ترجمه فارسى و انگليسى به ترتيب درمتن عربى 1. چاپ دارالكتب العلميه تهران.
2. مؤسسة الاعلمى للمطبوعات بيروت (چاپ مؤسسه اسماعيليان قم و نيز چاپ
دفتر نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه چون افست از بيروت است
و مطابق با آن چاپ, لذا در جدول عنوان اعلمى با چند نقطه ذكر شده است.
3. مؤسسة الاعلمى للمطبوعات بيروت, چاپ جديد.
ودرادامه ترجمه هاى فارسى به ترتيب آمده است كه چاپهاى زير را شامل مى گردد:
1. ترجمه چاپ دفتر نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسين.
2. چاپ بنياد علمى و فكرى علامه با همكارى نشر رجاء.
3. چاپ دارالعلم ومحمدى (40 جلدى) و درآخر ترجمه انگليسى ذكر مى شود.
درضمن مندرجات دوچاپ ترجمه دارالعلم ومحمدى (40 جلدى) ونيز ترجمه انگليسى
هردو جلد آن برابر با يك جلد متن اصلى الميزان است.
كتابشناسى تفسيرالميزان در سه بخش جداگانه تهيه و تنظيم گرديده است:
الف. كتابهاى پيرامون تفسيرالميزان, شامل 45 عنوان.
ب. كتابهايى كه بخشى ازآنها پيرامون تفسيرالميزان است, شامل 17 عنوان.
ج. مقالات نگاشته شده درباره تفسيرالميزان, شامل 65 عنوان.
1. آشنايى با الميزان و مؤلف آن, فارسى, عباس همامى, انتشارات دانشگاه علوم و صنايع دفاع, چاپ دوم, 1369 , 15ص.
2. ادوار فقه اسلامى در الميزان (تدوين بر اساس مباحث فقهى دركتاب شرح
لمعه), فارسى گردآورنده: شمس الدين ربيعى, تهران: انتشارات نور فاطمه (س),
1363, 2 جلد, 166 ـ 152 ص, فروست: با علامه در قرآن 7 ـ 8.
3. اعجاز قرآن, فارسى, تهران: بنياد علمى و فرهنگى علامه طباطبايى با
همكارى نشر فرهنگى رجاء, چاپ اول, 1362, 32 + 153 ص, فروست: يكصد رساله
(1), عمده مباحث اين كتاب از تفسير الميزان گردآورى شده است, ويراستار و
نويسنده مقدمه: عليرضا ميرزا محمد.
4. پرورش روح, نماز و عبادت درتفسيرالميزان, فارسى, گردآورنده: عباس عزيزى, قم: انتشارات نبوغ, چاپ اول, 1375, 382 ص.
5. تاريخ قرآن, فارسى, تهران: نشر فرهنگ قرآن, چاپ اول, 1361 (سه چاپ در
يك سال), 72 ص, اين كتاب ترجمه متن (كلام فى ان القرآن مصون عن التحريف)
درتفسيرالميزان ذيل آيه 9 سوره حجر مى باشد كه از سوى سهيلا دين پرور
ترجمه شده است. عنوان ديگر: تاريخ قرآن: مشتمل بر هفت گفتار از
تفسيرالميزان در اثبات اصالت قرآن و ردّ بر تحريف قرآن, 104 ص.
6. تحليل مسائل امامت در الميزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدين ربيعى,
تهران: انتشارات نور فاطمه(س), 1363 , 189 ص. فروست: با علامه در قرآن (5).
7. ترجمه اسپانيولى تفسيرالميزان, اسپانيولى, مترجم: محمد معلم زاده, آرژانتين, بوئنوس آيرس, التوحيد, (ترجمه تفسير آخر قرآن).
8. ترجمه انگليسى تفسيرالميزان, انگليسى, مترجم: سيد سعيد اختر رضوى,
تهران: مؤسسه جهانى خدمات اسلامى, اين اثر در هشت جلد, شامل چهار جلد نخست
متن عربى الميزان مى باشد كه متأسفانه ادامه آن منتشر نشده است.
9. ترجمه تركى استانبولى تفسيرالميزان, تركى استانبولى, مترجم: وحيد الدين
اينجه, با بازبينى هيأت تطبيق و تصحيح با همكارى بنياد جوانان اهل بيت در
اروپا, جلد اول شامل تفسير سوره حمد و 186 آيه سوره بقره, 619 ص.
10. ترجمه تفسيرالميزان, فارسى, مترجم: جمعى از مترجمان (آقايان: سيد محمد
باقر موسوى همدانى, محمد تقى مصباح يزدى, عبدالكريم نيرى بروجردى, محمد
رضا صالحى كرمانى, محمد على گرامى قمى, ناصر مكارم (شيرازى) چهل جلد, ده
جلد اول درقم: دارالعلم و سى جلد بعد درتهران: انتشارات محمدى منتشر شده
است.
11. ترجمه تفسيرالميزان (فارسى, مترجم جمعى از مترجمان (گروه يادشده در
عنوان پيشين), تهران: بنياد علمى و فكرى علامه طباطبايى با همكارى مؤسسه
نشر فرهنگى رجاء و مؤسسه اميركبير, بيست جلد, چاپ اول, 1363 , دوم, 1364.
12. ترجمه تفسيرالميزان, فارسى, مترجم: سيد محمد باقر موسوى همدانى, قم:
دفترانتشارات اسلامى (جامعه مدرسين حوزه علميه قم), چاپ اول 1363 تا 1367,
بيست جلد, ازآن جا كه ترجمه تفسيرالميزان توسط چندين نفر انجام گرفته بود
وطبعاً ترجمه يكدست نبود, به سفارش مؤلف آن, مرحوم علامه طباطبايى ترجمه
تمام تفسير (20 جلد) توسط آقاى سيد محمد باقرموسوى انجام ومنتشر گرديد.
13. تفسيرالقرآن بالقرآن عند العلامة الطباطبائى, عربى, خضير جعفر, قم: دارالقرآن الكريم, چاپ اول, 1411, 400 ص.
14. تفسير و پيام آيات نماز, شامل 130 آيه, اقتباس از تفاسير مجمع البيان,
الميزان و نمونه, فارسى, گردآورنده: عباس عزيزى, قم: انتشارات نبوغ, چاپ
اول, 1375, 432 ص.
15. تفصيلى از ترجمه تفسيرالميزان (شامل هدف و شأن نزول آيات براساس ترجمه
تفسيرالميزان), فارسى, گردآورنده وناشر, اصفهان: سپاه پاسداران انقلاب
اسلامى, 1362, 136 ص.
16. تفكر درقرآن, فارسى, گردآورنده: مهدى حايرى تهرانى, قم: مؤسسه دين و
دانش, چاپ اول, 1363, 156 ص. فروست: يكدوره بررسيهاى قرآنى ـ علوم قرآن 2,
اين اثر به سفارش مرحوم علامه طباطبايى به عنوان تفسيرموضوعى از تفسير
الميزان گزينش گرديده است.
17. توحيد در الميزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدين ربيعى, تهران: انتشارات نور فاطمه(س), 1363, 174 ص, فروست: با علامه در قرآن (4).
18. خلقت وخلافت آدم درالميزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدين ربيعى,
تهران: انتشارات نور فاطمه(س), چاپ دوم, 1363, 168 ص, فروست: با علامه در
قرآن(1).
19. دليل الميزان فى تفسير القرآن للعلامة السيد محمد حسين الطباطبائى,
عربى, الياس كلانترى, مترجم از فارسى به عربى: عباس ترجمان, قم: مؤسسه
مطبوعاتى اسماعيليان, چاپ دوم, 1412, 368 ص, ناشر ديگر: بيروت, مؤسسة
الاعلمى للمطبوعات, چاپ اول, 1417 ق, 338 ص.
20. راهنماى موضوعات ترجمه الميزان فى تفسيرالقرآن, فارسى, الياس كلانترى, تهران: اوج, وفا, 1361, 400 ص.
21. روابط اجتماعى دراسلام, فارسى, نگارش وترجمه: محمدجواد حجتى كرمانى,
تهران: بعثت, 1354, 112 ص, اين اثر ترجمه يك بحث از تفسير الميزان است كه
با موافقت مرحوم علامه طباطبايى توسط مترجم, ترجمه شده ودربعضى ازكتب ديگر
نيز چاپ شده است, ازجمله: مجموعه رسائل, چاپ دفترنشر فرهنگ اسلامى;
بررسيهاى اسلامى, انتشارات هجرت; ناشرهاى ديگر نيز عبارتند از: قم, آزادى,
1365, 92 ص, (درسالهاى 1348 و 1361 نيز از سوى همين ناشر منتشر شده است)
ونيز: تهران, بنياد فرهنگى امام رضا(ع), 1361, 103 ص.
22. روش علامه طباطبايى درتفسيرالميزان, فارسى, على اوسى, مترجم: سيد حسين
ميرجليلى, تهران: سازمان تبليغات اسلامى, چاپ اول, 1370, 421 ص, عنوان
اصلى: الطباطبائى و منهجه فى تفسيره الميزان.
23. شرح فشرده اى بر مقدمه تفسيرالميزان, فارسى, گردآورنده: محمدعلى لسانى فشاركى, 1360 , 96 ص.
24. شرح معضلات قرآنى در الميزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدين ربيعى,
تهران: انتشارات نور فاطمه(س), چاپ اول, 1362, 239 ص, فروست: با علامه در
قرآن (3).
25. الطباطبائى ومنهجه فى تفسيره الميزان, عربى, على الاوسى, تهران: سازمان تبليغات اسلامى, چاپ اول, 1405ق, 316 ص.
26. علوم قرآن در تفسيرالميزان, فارسى, عباس فضلى, پايان نامه كارشناسى
ارشد دانشكده اللهيات دانشگاه تهران, 1375, 208 ص, استاد راهنما, محمد على
مهدوى راد ـ مشاور: سيد محمد باقر حجتى.
27. فلسفة الاخلاق فى القرآن الكريم, عربى, (اقتباس ازتفسيرالميزان) تنظيم ونشر: بيروت, دارالصفوة, چاپ اول, 1416ق, 127 ص.
28. فلسفه و قرآن در زمينه الميزان, عباس مخبر دزفولى, تهران: كتابخانه صدر, 1363, 2 جلد, 55, دوازده, 285 « 286 ص.
ناشر ديگر: قم: دفترانتشارات اسلامى (جامعه مدرسين), چاپ دوم, 1368, سه جلد در يك مجلد , 230 « 252 « 168 ص.
29. فهارس الميزان فى تفسيرالقرآن, عربى, ابن فزوع, قم, 1403ق, 292 ص.
30. فهارس الميزان فى تفسيرالقرآن, عربى, عادل عبدالجبار ثامر, بيروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات, چاپ اول, 1417ق, 568ص.
31. فهرست راهنماى موضوعى الميزان, عربى ـ فارسى, تنظيم ونشر, قم: دفتر انتشارات اسلامى, چاپ اول, 1373, 230 ص.
اين اثر راهنماى موضوعات تفسير وترجمه الميزان منتشر شده از سوى دفتر انتشارات اسلامى (جامعه مدرسين) مى باشد.
32. مباحث علوم قرآن در الميزان, فارسى, اصغر زاهدى تير, پايان نامه
كارشناسى ارشد, دانشگاه آزاد اسلامى كرج, 1374, 10 + 403 ص, استاد راهنما:
محمد على لسانى فشاركى, مشاور: محمد على مهدوى راد و ابوالقاسم امامى.
33. مبانى و روش علامه طباطبايى در الميزان, سيد شهاب الدين حسينى, پايان
نامه كارشناسى ارشد رشته الهيات ومعارف مركز تربيت مدرس حوزه علميه قم,
1373, 222 ص. استاد راهنما: سيد محمد باقر حجتى, مشاور: احمد بهشتى.
34. مختصر الميزان فى تفسيرالقرآن, عربى, مختصركننده: سليم الحسنى, بيروت:
دارالاسلام, مؤسسه المعارف للمطبوعات, چاپ اول, 1417ق, يك جلد تفسير تمام
قرآن ودرحاشيه قرآن, 604 ص.
35. مختصر الميزان فى تفسيرالقرآن, عربى, بيروت: دارالاسلام, مؤسسة المعارف للمطبوعات, 5 جلد (به نقل ازمقدمه عنوان سابق).
36. مختصر الميزان فى تفسيرالقرآن, عربى, مختصركننده: الياس كلانترى (به نقل از فصلنامه بينات 6/184).
37. المخلوقات الخفية فى القرآن, الملائكة, الجن, ابليس, عربى, تنظيم ونشر
بيروت: دارالصفوة, چاپ اول, 1415ق, 119 ص. (اقتباس از الميزان).
38. معاد در الميزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدين ربيعى, تهران: انتشارات
نور فاطمه(س), چاپ اول, 1362, 176 ص, فروست: با علامه در قرآن (2).
39. معارف قرآن درالميزان, فارسى, گردآورنده سيد مهدى امين, تهران: سازمان
تبليغات اسلامى, از سال 1370. تا كنون 3 جلد آن منتشر گرديده است, جلد
اول, 1370 , 460 ص, (معارف قرآن در شناخت خدا); جلد دوم, 1373, 223 ص,
(معارف قرآن در شناخت جهان); جلد سوم, 1373, 344 ص, (معارف قرآن در شناخت
ملائكه, جن و شيطان). اين اثر گزينش موضوعى مباحث الميزان است كه براساس
ترجمه چهل جلدى الميزان تنظيم شده است.
40. معرفة القرآن فى تفسيرالميزان (عربى) تنظيم سيد حميد محمودزاده حسينى,
قم: مؤسسه اسماعيليان چاپ اول, 1416, 235 ص علوم قرآن در تفسيرالميزان.
41. مفتاح الميزان, فارسى, عليرضا ميرزا محمد و ديگران, تهران: مركز نشر
فرهنگى رجاء, چاپ اول, 1367, سه جلد, جلد اول, 682 ص (فهرست مباحث
وموضوعات), جلد دوم, 399 ص (فهرست اعلام, اشخاص, اماكن و بلاد) جلد سوم,
500 ص(فهارس گوناگون همچون فهرست قبايل, اديان, اصطلاحات و )
42. الميزان فى تفسيرالقرآن, عربى, تهران: دارالكتب الاسلاميه (آخوندى), چاپ سوم, 1397, بيست جلد, ناشرين ديگر به ترتيب تقدم انتشار:
ييك. بيروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات, بيست جلد.
دو. قم: انتشارات اسماعيليان, چاپ سوم, 1390ق, پنجم, 1371 , بيست جلد.
سه. قم: دفتر انتشارات اسلامى (جامعه مدرسين حوزه علميه قم), بيست جلد (دوچاپ اخير, افست ازچاپ بيروت مؤسسه الاعلمى مى باشد).
چهار. بيروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات, چاپ اول, 1417ق, چاپ جديد در 20
جلد به ضميمه 2 جلد فهارس, (يكى از اين دو فهرست, دليل الميزان آقاى
كلانترى است و ديگرى فهرست جديدى از عادل عبدالجبارثامر است).
43. ناسخ و منسوخ در قرآن و ديدگاه علامه طباطبايى (درتفسيرالميزان),
فارسى, سيد محسن موسوى, پايان نامه كارشناسى ارشد, دانشكده الهيات دانشگاه
تهران, 1373, 285 ص, استاد راهنما, على حجتى كرمانى, مشاور, مرتضى, آيت
اللّه زاده شيرازى, اين اثر در دوبخش است كه بخش دوم آن, ديدگاه علامه
طباطبايى درتفسير الميزان درباره منسوخ مى باشد.
44. نبوت در الميزان, فارسى, گردآورنده: شمس الدين ربيعى, تهران: انتشارات نور فاطمه (س), 1363, 205 ص. فروست: با علامه در قرآن (6).
45. نور من القرآن, الميزان المختصر فى التفسير, اين اثر توسط كمال مصطفى
شاكر تلخيص شده ودريك جلد ودرحاشيه قرآن در 728 ص منتشر شده است و
متأسفانه اشاره اى به اينكه اين اثر تلخيص الميزان مى باشد نشده است, ناشر
آن نيز مشخص نيست.
46. آشنايى با علوم قرآن يا مقدمات لازم براى فهم قرآن مجيد, فارسى, على
اصغر حلبى, تهران: انتشارات اساطير, چاپ اول, 1362 بحث مورد نظر از ص 87
تا 92 با عنوان تفسيرالميزان.
47. اتجاهات التفسير فى القرن الرابع العشر, عربى, فهد بن عبدالرحمن بن
سلمان الرومى, سنى, عربستان سعودى, چاپ اول, 1407, سه جلد, بحث مورد نظر
از ص 239 تا 252 در جلد اول, با عنوان الميزان فى تفسيرالقرآن آمده است.
48. اسرائيليات درتفاسير, فارسى, سهيلا پيروزفر, پايان نامه كارشناسى ارشد
دانشكده الهيات دانشگاه تهران, 1373, بحث مورد نظر از صفحه 212 تا 216 با
عنوان الميزان فى تفسيرالقرآن آمده است.
49. بين الشيعة والسنة دراسة مقارنه فى التفسير واصوله, عربى, على
السالوس, مكتبة ابن تيميه, دارالاعتصام, بحث مورد نظر از صفحه 257 تا 263
با عنوان [الفصل السادس… ] ثامناً الميزان آمده است.
50. تفسير و تفاسير جديد, فارسى, بهاء الدين خرمشاهى, تهران: انتشارات
كيهان, چاپ اول, 1364, بحث مورد نظر از صفحه 113 تا 132 با عنوان درباره
تفسيرالميزان آمده است. (اين عنوان در قرآن پژوهى ازهمين مؤلف نيز آورده
شده است)
51. التفسير والتفاسير الحديثه, عربى, بهاء الدين خرمشاهى, بيروت:
دارالروضه, چاپ اول, 1411, بحث مورد نظر صفحه 91 تا 106 با عنوان
تفسيرالميزان ديده مى شود. (اين اثر ترجمه عربى عنوان پيشين است).
52. دايرة المعارف تشيع, فارسى, جمعى از نويسندگان, جلد 4, صفحه 575 ـ 576.
53. سير بى سلوك, فارسى, بهاء الدين خرمشاهى, تهران: انتشارات معين, 1370,
بحث مورد نظر, در صفحه 126 تا 128 با عنوان: درباره الميزان آمده است.
54. طبقات مفسران شيعه, فارسى, عبدالرحيم عقيقى بخشايشى, قم, نشر نويد
اسلام, 5 جلد, بحث مورد نظر از صفحه 439 تا 454 جلد چهارم با عنوان
تفسيرالميزان علامه طباطبايى آمده است.
55. عقلگرايى درتفاسير قرن چهاردهم برمبناى الميزان, المنار, فى ظلال
القرآن والجواهر, فارسى, شادى نفيسى, پايان نامه كارشناسى ارشد دانشگاه
تربيت مدرس تهران, 1373, 268 ص, استاد راهنما: محمد على مهدوى راد, مشاور:
محمد على لسانى فشاركى.
56. علوم القرآن عند المفسرين, عربى, مركز فرهنگ ومعارف قرآن, قم:
انتشارات دفترتبليغات اسلامى حوزه علميه قم, چاپ اول, 1375, 3 جلد. دراين
اثر علوم قرآن ازمقدمه 55 دوره تفسير شيعه و اهل سنت جمع آورى و تنظيم
گرديده, امّا به لحاظ اهميت تفسير الميزان و اين كه در اين تفسير, مقدمه
اى در زمينه علوم قرآن وجود ندارد, مباحث علوم قرآنى از متن تفسيرالميزان
استخراج وتنظيم گرديده است.
57. قرآن پژوهى, هفتاد بحث تحقيقى قرآنى, فارسى, بهاء الدين خرمشاهى,
تهران: مركز نشر فرهنگى مشرق, چاپ اول, 1372, بحث مورد نظر از صفحه 255 تا
272 با عنوان درباره الميزان, در دو بخش آورده شده است كه بخش اول آن در
تفسير وتفاسير جديد نيز آمده و بخش دوم با استفاده ازكتاب: الطباطبائى
ومنهجه فى التفسير, تأليف على الاوسى, به نگارش درآمده و پيش تر در كيهان
فرهنگى آورده شده است.
58. مبانى و روشهاى تفسير قرآن, فارسى, عباسعلى عميد زنجانى, تهران: وزارت
ارشاد اسلامى, چاپ اول, 1366, دوم 1368, 224 ص, بحث مورد نظر از صفحه 185
تا 191, آمده است. چاپ سوم با اضافات, 1373, 343 ص, بحث مورد نظر از صفحه
294 تا 303 آمده است.
59. المفسرون, حياتهم و منهجهم, عربى, سيد محمد على ايازى, تهران: وزارت
ارشاد اسلامى, چاپ اول, 1414, از صفحه 703 تا 711 درباره الميزان است ونيز
دركتاب آشنايى با تفاسير, نوشته همين مؤلف, ص 109 تا 110.
60. مهرتابان, يادنامه ومصاحبات تلميذ وعلامه طباطبايى, فارسى, سيد محمد
حسين حسينى تهرانى, تهران, انتشارات باقرالعلوم, ونيز: مشهد, انتشارات
علامه طباطبايى, چاپ دوم, 1417ق, 449 ص, درمقدمه مطالبى پيرامون
تفسيرالميزان مى باشد.
61. يادنامه علامه طباطبايى, فارسى, تهران, مؤسسه مطالعاتى تحقيقات فرهنگى
انجمن اسلامى حكمت و فلسفه ايران, وابسته به وزارت فرهنگ وآموزش عالى,
1362 و دومين يادنامه, 1363, دريادنامه اول, مقاله اى با عنوان تجليل
ازمقام مفسران قرآن, از عبدالمحسن مشكوة الدينى ودر دومين يادنامه, مقاله
اى با عنوان نظرات فلسفى علامه در الميزان, از سيد محسن موسوى تبريزى, ص
305 تا 328.
62. يادنامه مفسر كبير استاد علامه طباطبايى, فارسى, قم: انتشارات شفق,
1361, مقاله اى با عنوان شخصيت علمى علامه و تفسير وى ونيز علامه طباطبايى
در الميزان, از ابوالقاسم رزاقى, ص 189 تا 208.
66. آفرينش انسان در تفسيرالميزان, فارسى, مهدى مهريزى, فصلنامه بينات, شماره 2, تابستان 1373, ص 24 تا 39.
67. اثر جاويدان (تفسيرالميزان), روزنامه رسالت, 24 آبان 1367 ص 10.
68. ادب القرآنى, عربى, هيئت تحريريه مجله التوحيد, (گزينش وتنظيم
ازتفسيرالميزان), مجله التوحيد شماره 1, ربيع الاول وربيع الثانى 1403ق, ص
16 ـ 30 وشماره 2, جمادى الاولى وجمادى الثانى 1403ق, ص 15 ـ 31.
69. اطروحات جامعية, تفسيرالقرآن بالقرآن عند العلامه الطباطبائى لخضير
جعفر: عربى, حسن السعيد, فصلنامه رسالة القرآن, شماره 1, محرم, صفر, ربيع
الاول, 1411ق, ص 167 ـ 170.
70. اضواء على منهج التفسير لمدرسة العلامة الطباطبائى, عربى, على الاوسى, الفجر, سال اول, شماره 4, شعبان ـ شوال 1404ق, ص 94 ـ 121.
71. امامت ازنظر علامه طباطبايى درتفسيرالميزان, فارسى, دكتر سيد جعفر شهيدى, كيهان فرهنگى, سال سوم, شماره 9, آذر 1356, ص 12 ـ 14.
72. انديشه اجتماعى درتفسيرالميزان, فارسى, سيد محمد على ايازى, فصلنامه
مبين, پيش شماره 2, پاييز 1373 ص 8 ـ 15 ونيز: روزنامه كيهان, 24 آبان
1374, با عنوان انديشه هاى اجتماعى درتفسيرالميزان.
73. اهل بيتعليهم السلام درالميزان, فارسى, محمد صحتى سردرودى, ماهنامه بصائر ويژه علامه طباطبايى, آبان 1375, ص 76 ـ 81.
74. اهميت تفسيرالميزان علامه طباطبايى از ديدگاه دانشمندان, اعتصام, شماره 43, آبان 1364,ص 31.
75. تأويل درتفسيرالميزان, فارسى, محمد هادى معرفت, فصلنامه ميراث
جاويدان, سال اول شماره 4, زمستان 1372, ص 26 ـ 31, بخش دوم اين مقاله با
عنوان تأويل از ديدگاه علامه طباطبايى در شماره 5 همين فصلنامه (سال دوم,
بهار 1373) ص 14 ـ 19 مى باشد.
76. تدوين فهرست كامل از ترجمه تفسيرالميزان, فارسى, عليرضا ميرزا محمد,
كيهان فرهنگى, مهر 1363, ص 40 ـ 42, (معرفى كتاب مفتاح الميزان).
77. تشريح ويژگيهاى تفسيرالميزان, فارسى, ابوالقاسم رزاقى, روزنامه اطلاعات, شماره 19475 , 23 آبان 1370, ص 8.
78. تطبيق يا تفسير؟ (نقد روشهاى تفسيرى از ديدگاه علامه طباطبايى, فارسى,
على ربانى, مجله نورعلم, شماره 41, مهر و آبان 1370, ص 24 ـ 43.
79. تفسيرالقرآن بالقرآن عند العلامة الطباطبائى, عربى, خضيرجعفر, فصلنامه
رسالة القرآن شماره 1, محرم, صفر, ربيع الاوّل, 1411, 38 ـ 58.
80. تفسير قرآن, روش علامه درتفسيرالميزان, روزنامه كيهان, 6 دى 1360, ص6.
81. تفسيرالميزان, بحر عميق حكمت, فارسى, مصاحبه با آقاى سيد محمد باقر
موسوى همدانى, جمهورى اسلامى, شماره 1004, آبان 1361, ص 7 و 10.
82. تفسيرالميزان علامه طباطبايى, فارسى, مرتضى مطهرى, پيام انقلاب, 1361, 10 ـ 11.
83. تفسيرالميزان واسباب النزول, فارسى, على فصيحى, فصلنامه پژوهشهاى قرآنى, شماره 2, تابستان 1374, ص 157 ـ 182.
84. تفسير الميزان و القضايا السياسية المعاصرة, عربى عبدالمجيد حسن, مجله
التوحيد, شماره 35, ذى القعدة وذى الحجّه 1408ق, ص 35 ـ 45.
85. تلاشى نو براى بازشناسى ويژگيهاى الميزان, فارسى, روزنامه اطلاعات, 10 آذر 1362, ص 20.
86. جايگاه الميزان درميان تفاسير فارسى, محمد على مهدوى راد, كيهان فرهنگى, سال ششم, شماره 8, آبان 1368, ص 12 ـ 13.
87. جايگاه الميزان, نسبت به مكتب تفكيك, فارسى, على حيدر مرتضوى, ماهنامه
بصائر, (سازمان تبليغات) ويژه علامه طباطبايى, آبان 1375, ص 86 ـ 101.
88. درباره الميزان, فارسى, على اوسى, ترجمه از بهاء الدين خرمشاهى, كيهان
فرهنگى, سال ششم, شماره 8, ص 10 ـ 11و نيز: نشر دانش, سال دوم, شماره اول,
آذر و دى 1360, ص 11 ـ 17. اين مقاله دركتاب قرآن پژوهى تأليف بهاء الدين
خرمشاهى نيز آورده شده است.
89. ديدگاه مرحوم علامه طباطبايى, درتفسير آيه 14 سوره مؤمنون, پيرامون
خلقت انسان, فارسى, عطاء اللّه مهاجرانى, روزنامه اطلاعات, شماره 19488, 9
آذر 1370,ص 2.
90. دين و توسعه درالميزان, فارسى, نعمت اللّه اكبرى ـ حجت اللّه ميرزائى, روزنامه اطلاعات, 21 آبان, 1373.
91. روش تفسيرى علامه طباطبايى, فارسى, حسن سعيدى سبزوارى, روزنامه كيهان, 22 آبان 1373, ص 6.
92. روش منطقى و فطرى در روايات, فارسى, عبداللّه جوادى آملى, پاسدار
اسلام, شماره 28, فروردين 1363, ص 10 ـ 12, (درباره اشكالات وارد بر منطق
وجواب آنها, از جلد پنجم الميزان).
93. روش نقد حديث درتفسيرالميزان, فارسى, مقصود فراستخواه, كيهان انديشه, شماره 44, مهر و آبان 1371, ص 38 ـ 50.
94. سيره تفسيرى مرحوم علامه (ره) در (الميزان), فارسى, عبداللّه جوادى آملى, روزنامه كيهان, 23 آبان 1373, ص 6.
95. سيره عملى اهل بيت(ع) درتفسير قرآن همان روال تفسير الميزان است,
فارسى, مصاحبه با آية الله مصباح يزدى, روزنامه اطلاعات, 24 آبان 1363, ص
15.
96. سيرى در الميزان, فارسى, ابوالقاسم رزاقى, روزنامه جمهورى اسلامى, ويژه نامه, 24 آبان 1363, ص 14 ـ 16.
97. سيماى زن درالميزان, محمد على سلطانى, فارسى, كيهان فرهنگى, سال ششم, شماره 8, ص 14 ـ 16.
98. شخصيت استاد علامه طباطبايى, برگرفته از سخنرانى استاد محمد تقى مصباح, اطلاعات, 25 آبان 1374.
99. شخصيت علامه طباطبايى, مصاحبه با آيت اللّه جوادى آملى, فصلنامه
معرفت, شماره 2, پاييز 1371, ص 5 ـ 11, (درارتباط با تفسيرالميزان).
100. شناسايى برخى از تفاسير شيعه, منهج الصادقين… الميزان فى
تفسيرالقرآن, فارسى, مجله حوزه, شماره 21, مرداد و شهريور 1366 , ص 45 ـ
68.
101. عظمت قرآن و ويژگيهاى تفسير الميزان, فارسى, ناصرمكارم شيرازى, مكتب اسلام, دى ماه 1360, شماره 10,ص 16 ـ 12 و 60.
102. علامه طباطبايى با تفسير الميزان جهان اسلام را به خود آورد…, فارسى, روزنامه اطلاعات, هشتم دى, 1360.
103. علامه, موسس تفسير در حوزه, فارسى, مصاحبه با آيت الله مسلم ملكوتى,
ماهنامه بصائر, ويژه نامه علامه طباطبايى, آبان 1375, ص 4 ـ 6.
104. علامه والميزان, فارسى, رسالت, 24 آبان 1365, ص 6.
105. فروغ هدايت درالميزان, فارسى, محسن طاحونى, روزنامه اطلاعات 27 و 28 آبان 1374.
106. قبسات من نور الميزان, عربى, كمال مصطفى شاكر, الثقافة الاسلامية,
شماره 7, ص 23 ـ 25, شماره 24 ص 19 ـ 27, شماره 25 ص 8 ـ 18 , شماره 26 ص
7 ـ 14, شماره 27 ص 24 ـ 33 , شماره 32 ص 121 ـ 128 , شماره 34 ص 102 ـ
115.
107. كتابشناسى علامه طباطبايى و تفسير الميزان, فارسى, محمد على هاشم
زاده, ماهنامه بصائر, ويژه نامه علامه طباطبايى, آبان 1375, ص 108 ـ 116.
108. مختصر الميزان فى تفسيرالقرآن, فارسى, الياس كلانترى, فصلنامه بينات, شماره 6, تابستان 1374, ص 184 ـ 187.
109. المرابطة فى المجتمع الاسلامى (من تفسيرالميزان), عربى, التوحيد,
شماره 3, رجب و شعبان 1403ق, ص 16 ـ 31 و شماره 4, رمضان و شوال 1403, ص
16 ـ 29.
110. مرورى بر انديشه اجتماعى اسلام درتفسير الميزان, فارسى, روزنامه جمهورى اسلامى, 19 فروردين 1370.
111. مرورى بر مسائل اجتماعى درتفسيرالميزان, فارسى, ابراهيم عباس حسينى, مجله مشكوة, شماره 28 , پاييز 1369, ص 111 ـ 125.
112. مسألة التحريف فى القرآن من تفسيرالميزان, عربى, محمد تقى ابراهيم,
التوحيد شماره 6, محرم و صفر 1402ق,ص 18 ـ 32 و شماره 7, ربيع الاول وربيع
الثانى, 1404ق, ص 15 ـ 24.
113. معرفى ونقد مفتاح الميزان, فارسى, فرهاد تاج الدينى, كيهان فرهنگى, سال ششم, شماره 10, ص 30 ـ 31.
114. مفسران نامدار قرآن…, 15ـ علامه طباطبايى مفسر بزرگ قرآن, فارسى,
عبدالرحيم عقيقى بخشايشى, كيهان انديشه شماره 28, بهمن و اسفند 1368, ويژه
نامه قرآن, ص 182 ـ 184.
115. مقام و منزلت علمى علامه طباطبايى, فارسى, عبدالحميد صفائى, ماهنامه بصائر, ويژه نامه علامه طباطبايى, آبان 1375, ص 68 ـ 75.
116. منتخبى از تفسيرالميزان درباره حكمت, كيهان, 26 آبان 1360, ص 11.
117. منهج العلامة الطباطبائى فى التفسير, عربى, سيد كمال حيدرى, قضايا اسلامية, شماره 2, 1416ق,ص 339 ـ 382.
118. الميزان درميان تفسيرهاى قرآن, فارسى, دكتر سيد جعفر شهيدى, كيهان فرهنگى, سال دوم, شماره 11, بهمن 1364, ص 12 ـ 14.
119. نظرة الى الصدم فى تفسيرالميزان, عربى, كمال مصطفى شاكر, الثقافة الاسلامية, شماره 36.
120. نگاهى به امتيازات تفسيرالميزان, فارسى, احمد صفايى, روزنامه اطلاعات, شماره 19475, 23 آبان 1370, ص 8.
121. نگاهى به ترجمه تفسيرالميزان از دريچه نقد, فارسى, يوسف غلامى, ماهنامه بصائر, ويژه نامه علامه طباطبايى, آبان 1375, ص 36 ـ 42.
122. نگاهى به علم تفسير قرآن, پليس انقلاب, 21 آبان 1362,ص 4 ـ 5 و 48.
123. نگاهى گذرا به شخصيت علمى و اجتماعى علامه, مصاحبه, ويژه نامه علامه
طباطبايى, ماهنامه بصائر آبان 1375, با استاد محمد على گرامى, ص 7 ـ 12.
124. نگاهى به ترجمه تفسيرالميزان , نشريه دانشكده الهيات ومعارف اسلامى مشهد, شماره 30, تابستان 74, ص 123 ـ 137.
125. نياز به منطق, فارسى, عبد اللّه جوادى آملى, پاسدار اسلام, شماره 29,
ارديبهشت 1363, ص12ـ 18 (اشكالات وارد بر منطق وپاسخ آن از جلد 5
تفسيرالميزان)
126. ويژگيهاى الميزان, فارسى, محمد هادى معرفت, كيهان انديشه, شماره 33, آذر و دى 1369.
127. هدايت به امر درتفسير الميزان, فارسى, محسن غرويان, فصلنامه معرفت,
شماره 13, تابستان 1374, ص 19 ـ 23. (اين مقاله در سمينار شناخت الميزان
در 24 آبان 1373 در دانشكده علامه ارائه گرديده است.)
ييادآور مى شود كه مقالات و گفت و گوهاى اين شماره پژوهشهاى قرآنى نيز
(شامل 13 مقاله و 3 گفت و گو) قابل افزايش به اين فهرست خواهد بود.