share 1160 بازدید
ما نزل من القرآن فی علی (علیه السلام )

احمدبن محمد رازی حنفی - سیدعبدالعزیز طباطبایی یزدی
تألیف: احمدبن محمد رازی حنفی (قرن هفتم)
تحقیق: سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی (م 1416)
چکیده :

محدّثان و مفسّران شیعی و سنّی، دهها کتاب و رساله مستقل در مورد آیات نازل شده در شأن امام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام نوشته‏اند، که بخشی از میراث گرانقدر فرهنگ اسلامی در زمینه «اسباب النزول» را تشکیل می‏دهد.
یکی از این آثار، رساله‏ای است به نام «ما نزل من القرآن فی علی» [ علیه السلام ]، نوشته احمدبن محمد بن مظفر رازی، محدث و مفسّر و فقیه حنفی، که در قرن ششم و هفتم هجری قمری می‏زیسته است. این رساله کوتاه، 156 آیه از قرآن را در بردارد که در شأن امام علی علیه السلام نازل شده است.
این رساله، بر اساس نسخه خطی آن، موجود در کتابخانه سلیمانیه (در کشور ترکیه) برای نخستین بار منتشر می‏شود.

کلیدواژه ها :

قرآن، اسباب نزول / رازی حنفی، احمدبن محمد / علی بن ابی طالب علیه السلام، فضائل / علی بن ابی طالب علیه السلام، آیات قرآنی / امامت، ادّله قرآنی / امامت، آثار اهل سنت.

1 ـ مقدمه

1 ـ 1. آشنایی با مؤلف(1)

احمدبن محمدبن مظفر بن مختار رازی حنفی، زاده ری، مقیم در آقْسرا ـ که ابوالفضائل و ابوالمحامد کنیه‏اش بود ـ از دانشمندان حنفی قرن هفتم بود که پس از سال 631 در گذشت.
داوودی در طبقات المفسرین او را به عنوان «فقیه رازی حنفی صوفی مفسّر» ستوده و در باره‏اش گوید: «به دمشق آمد و در جامع آن شهر تفسیر قرآن گفت. سپس به روم رفت و متولی قضاوت و تدریس شد، و احادیث زیادی از مشایخ روایت کرد». (طبقات المفسرین، ج 1، ص 86)
ابن عدیم نیز در کتابی که در تاریخ شام نگاشته، در باره‏اش گوید: «احمدبن مظفر بن مختار، ابوالعباس رازی، قاضی فقیه ادیب شاعر حنفی، متولّی قضاوت در روم ...» (بغیة الطلب، ج 3، ص 1149)
در کتابهای ایضاح المکنون ج 1 ص 174 و معجم المؤلفین، ج 2 ص 158 نیز در باره او مطالبی آمده است.
از آثار او، «حجج القرآن» است که در مصر، توسط مکتبة محمود صبیح چاپ شده است.
وی همچنین «بذل الحبا فی فضل آل العبا» را نوشته، که در اجازه‏ای که به شاگردش کمال الدین جمشیدبن یهوذا داده، از آن نام می‏برد.
این اجازه، در تاریخ ذی العقده 631 در مدرسه مظفریه در شهر آقْسرا(1) صادر شده، و متن آن در آخر کتاب «حجج القرآن» منتشر شده است.

2 ـ 1. در باره این رساله

یکی از از آثار ابن مختار، رسالـه‏ای است کوتاه با عنـوان «مانزل من القـرآن فی علـی» ]علیه السلام ].
محقق طباطبایـی که این رساله را شناسایـی کرده، در وصف آن می‏نویسد: «نسخه‏ای خطی از آن در مجموعه لاله لی ـ ضمن مجموعه رسائل به شماره 3739 ـ در کتابخانه سلیمانیه در اسلامبول دیدم. تمام این مجموعه، رسائل این مؤلف است که نصرالله بن محمد قصری در سال 738 کتابت کرده، و رساله مورد نظر ما، در این مجموعه، از برگ 21 ـ ب آغاز می‏شود.(1) من در سفر خود به ترکیه به سال 1397 هجری قمری، نسخه‏ای از آن نوشتم و ضمن مجموعه «نتایج الاسفار» جای دادم. در همین مجموعه، از حوزه‏ای از مؤلّف هست که به شرح حال خود اشاره کرده و می‏گوید:
و والدی محمد و سیّد *** و اَحمدُ الرحمان، و اسمی احمد
و بعده المختار جدّی الأقدم*** و جدّی المظفّر المعظّمُ
یخرج منه المؤمن الموحّد *** و مولدی الریّ و نعمُ المولدُ
و الحمدلله العلیّ الأعدلَ *** فرغت منها فی ربیع الأوّلِ
الی ثلاثین مع الستّمئه (2)*** بآقسرا فی اشهر منتمیه
مؤلف، در این رساله، 156 آیه از قرآن را که در فضیلت امام امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده، به شیوه ارسال مسلّم بیان می‏دارد.
به عبارت دیگر، مؤلّف، شأن نزول این آیات را به قدری روشن می‏دانسته که نیازی به ذکر حدیث و سند و بررسی آنها ندیده و در کمال اختصار، این آیات را آورده است.(3)البته با وجود همان اختصار، راهنمایی مفید برای پژوهشگران است که تفصیل را از کتابهای تفسیر و حدیث به دست آورند.

3 ـ 1. درباره موضوع

در باره آیات نازله در شأن امیرالمؤمنین یا دیگر ائمه معصومین علیهم السلام، کتابهای زیادی نوشته شده است. علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی کتابهایی در این موضوع، از دانشمندان و محدّثان پیشین نام می‏برد. از جمله:
ابواسحاق ابراهیم ثقفی (م 283)، ابونعیم اصفهانی (م 430)،(4) ابی احمد عبدالعزیز جلودی (م 332)، ابوالفرج اصفهانی زیدی (م 356)، ابن ابی الثلج (م 325)،
ابن اورمه قمی، ابوعبدالله مرزبانی (م 378)، ابوموسی مجاشعی (قرن سوم)، ابن حجام (قرن چهارم)،(1) عبدالعزیز جلودی (م 332)، ابن عیاش جوهری (م 401).(2)
همچنین از آثار محدثان و مفسّران عامّه در این موضوع، می‏توان از آثار اینان یاد کرد:
ابوالحسین احمد قزوینی، حسین بن حکم حبری (م 286)، ابوبکر شیرازی، حاکم حسکانی (قرن پنجم)، حاکم جشمی (م 494)(3)
در میان آنچه تاکنون منتشر شده، از این کتابها می‏توان نام برد:
ـ تنبیه‏الغافلین،حاکم جشمی،تحقیق:محمدرضا انصاری قمی. تهران: کتابخانه مجلس.
ـ شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، تحقیق: محمدباقر محمودی. تهران: سازمان چاپ وزارت ارشاد.
ـ تفسیر الحبری، حبری، تحقیق: سید محمدرضا حسینی جلالی، بیروت: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، 1408 ق.
در مقدمة‏التحقیق تفسیر حبری، فهرست بیش از شصت کتاب در موضوع آیات مربوط به امیرالمؤمنین علیه السلام آمده است.

4 ـ 1. در باره محقّق و مصحّح

دانشمند وارسته و پژوهشگرِ کم مانند، مرحوم آیة الله سید عبدالعزیز طباطبایی، در سال 1348 هجری قمری، درخانواده‏ای علمی و اصیل در نجف اشرف زاده شد. نسب او از طرف پدر و مادر به فقیه بزرگ شیعه مرحوم آیة‏الله سید محمد کاظم یزدی صاحب عروة‏الوثقی می‏رسد. دروس حوزوی را نزد اساتیدی پارسا و دانشور، همچون: سید هاشم حسینی تهرانی، سید جلیل یزدی، شیخ صدرا باد کوبی، سید علی علامه فانی اصفهانی، سید عبدالهادی شیرازی، سید ابوالقاسم خوئی فرا گرفت. و بیش از ربع قرن در جوار شیخ آقا بزرگ تهرانی و شیخ عبدالحسین امینی ـ در مقام شاگرد و همکار و همدست ـ به تحقیق، کتابشناسی، نسخه‏شناسی و فهرست نگاری اشتغال داشت. در ول سالهای اقامت پر برکت در نجف و قم، ده‏ها محقّق را به شیوه خاصّ پدرانه تربیت کرد، و بیش از صد کتاب و مقاله و رساله نگاشت یا تحقیق و تصحیح کرد، که اکثر آنها هنوز منتشر نشده است.(1)
تا آخرین شب عمر خود ـ هفتم ماه رمضان 1416 هجری قمری ـ ارشادهای پدرانه خود به اهل تحقیق را ادامه داد، چنانکه کتابخانه‏اش (در شهر قم) پس از رحلت آن فقید، همچنان در خدمت محقّقان است.(2)

5 ـ 1. سخن آخر

«نتائج الاسفار» یکی از دفاتری است که یادگارهایی از سفرهای پربار علمی محقق طباطبایی را در بر دارد. این کتاب ـ که اصل آن، هم اکنون در کتابخانه ایشان در قم موجود است ـ شـامـل قطعاتـی منتخب از کتابها و رساله‏های مختلف خطّـی در فضائـل اهل بیت علیهم‏السلام است، که متن کامل بعضی از رسائل نیز در آن آمده است.
یکی از رسائل این مجموعه، رساله «ما نزل من القرآن فی علی» [ علیه السلام [ نوشته احمدبن محمد رازی حنفی است که اینک با همکاری جناب آقای سید علی طباطبایی فرزند مرحوم محقق طباطبایی و مسئول کتابخانه آن فقید، برای نخستین بار به محضر اهل تحقیق عرضه می‏شود، و در اینجا باید همکاری ایشان را سپاس گزاریم.
این اثر، از جمله آثار محقّق فقید ما است که فرصت تحقیق کامل بر روی آن نیافته‏اند، وگرنه ممکن بود به نوعی کاملتر از این ارائه شود.
با درود به روح والای معظّم له، خوانندگان فرهیخته را به بهره‏گیری از این رساله نفیس قرن هفتم فرا می‏خوانیم.
دفتر نشریه سفینه

2 ـ متن رساله

ما نزل من القرآن فی علی
لاحمد بن محمّد بن المظفر بن المختار الرازی
نسخة ضمن مجموعة من مؤلفاته فی مکتبة لاله لی رقم 3739 فی المکتبة السلیمانیة بخط نصراللّه بن محمّد القصری، تاریخها سنة 738.
الورقة 21 / ب.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدللّه ربّ العالمین و الصلاة و السلام علی نبیه محمّد و آله أجمعین.
و بعد فهذا ذکر الآیات التی نزلت فی الامام أمیرالمومنین علی بن أبی طالب علیه السلام.
[ 1 ] أ: انّما ولیکم اللّه و رسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکوة وهم راکعون. [ المائده، 55 ]
[ 2 ] ب: یا أیّها الرسـول بلّغ ما أُنـزل الیک مـن ربک و ان لم تفعـل فما بلّغت رسالتـه. ]المائده، 67 ]
[ 3 ] ج: انّ اللّه یأمـر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربـی و ینهـی عن الفحشاء، الآیة. ]النحل، 90 ]
[ 4 ] د: یا أیها الذین آمنوا اتقواللّه و آمنوا برسوله یؤتکم کفلین من رحمته و یجعل لکم نورا. الایة. [ الحدید، 28 ]
[ 5 ] هـ: و أن لـو استقامـوا علـی الطـریقـة لاسقیناهـم مـاءً غـدقـا لنفـتنهـم فیه، الآیة. ]الجن، 16 ]
[ 6 ] و: فأما الذین آمنوا فیعلمون انّه الحق من ربهم. [ البقره، 26 ]
[ 7 ] ز: الم أحسب الناس ...، الآیة. [ العنکبوت، 1 و 2 ]
[ 8 ] ح: ذلک بأنّهم اتبعوا ما أسخط اللّه وکرهوا رضوانه فاحبط أعمالهم. ]محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم ، 28 ]
[ 9 ] ط: واللّه یدعو الی دارالسلام و یهدی من یشاء الی صراط مستقیم. [ یونس، 25]
[ 10 ] ی: و لئن قتلتم فی سبیل اللّه أو متم لمغفرة من اللّه و رحمة خیر مما یجمعون. [ آل عمران، 157 ]
[ 11 ] یا: للذین احسنوا الحسنی و زیادة. [ یونس، 26 ]
[ 12 ] یب: و من یکفر بالایمان فقد حبط عمله. [ المائدة، 5 ]
[ 13 ] یج: و انّی لغفار لمن تاب و آمن و عمل صالحا ثم اهتدی. [طه، 82 ]
[ 14 ] ید: فستعلمون من أصحاب الصراط السوی و من اهتدی. [ طه، 135 ]
[ 15 ] یه: فابی أکثر الناس الّا کفورا. [ الفرقان، 50 ]
[ 16 ] یو: ذلک بانّهم کرهوا ما أنزل الله فاحبط أعمالهم. [ محمد صلی الله علیه و آله، 9 ]
[ 17 ] یز: ولکن جعلناه نورا نهدی به من نشاء من عبادنا و انّک لتهدی الی صراط مستقیم. ]الشوری، 52 ]
[ 18 ] یح: فاستمسک بالذی أُوحی الیک انّک علی صراط مستقیم. [ الزخرف، 43 ]
[ 19 ] یط: فأمّا الذین آمنوا باللّه و اعتصموا به، الآیة. [ النساء، 175 ]
[ 20 ] ک: ولو أنّهم فعلوا ما یوعظون به لکان خیرا لهم ... الآیة. [ النساء، 66 ]
[ 21 ] کا:وان تظاهرا علیه فانّ اللّه هومولاه و جبریل و صالح المؤمنین. ]التحریم، 4 ]
[ 22 ] کب: یا أیّها الذین آمنوا اتقوا اللّه و کونوا مع الصادقین. [ التوبة، 119 ]
[ 23 ] کج: انّما أنت منذر و لکل قوم هاد. [ الوعد، 7 ]
[ 24 ] کد: أفمن کان علی بینّة من ربه ویتلوه شاهد منه. [ هود، 17 ]
[ 25 ] که: و من عنده علم الکتاب. [ الرعد، 43 ]
[ 26 ] کو: والذی جاء بالصدق و صدق به. [ الزمر، 33 ]
[ 27 ] کز: والملائکة یسبحون بحمد ربهم ویستغفرون لمن فی الأرض.[ الشوری،5 ]
[ 28 ] کح: یا أیّها الذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول فقدموا بین یدی نجواکم صدقة، الأیة. [ المجادلة، 12 ]
[ 29 ] کط: انّما المومنون الذین آمنوا باللّه و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله اولئک هم الصادقون. [ الحجرات، 15 ]
[ 30 ] ل: أجعلتم سقایة الحاج و عمارة المسجدالحرام کمن آمن باللّه و الیوم الآخر و جاهد فی سبیل الله، الآیه. [ التوبة، 19 ]
[ 31 ] لا: حم عسق. [ الشوری، 1 ]
[ 32 ] لب: انّما یخشی اللّه من عباده العلماء. [ فاطر، 28 ]
[ 33 ] لج: و تعیها أُذن واعیة. [ الحاقة، 12 ]
[ 34 ] لد: قل بفضل اللّه و برحمته، الآیة. [ یونس، 58 ]
[ 35 ] له: یا أیها الذین آمنوا ادخلوا فی السلم کافة. [ البقرة، 208 ]
[ 36 ] لو: و والد و ما ولد. [ البلد، 3 ]
[ 37 ] لز: و بالوالدین احسانا. [ الاسراء، 23 ]
[ 38 ] لح: النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم. [ الأحزاب، 6 ]
[ 39 ] لط: و کفی اللّه المؤمنین القتال، [ الأحزاب، 25 ] أی: بعلی.
[ 40 ] م: و من الناس من یشتری نفسه ابتغاء مرضات اللّه، الآیة. [ البقرة، 207 ]
[ 42 ] مب:(1) فاما نذهبنّ بک فانّا منهم منتقمون. [ المؤمنون، 41 ]
[ 43 ] مج: و انّا علی ان نریک ما نعدهم لقادرون. [ المؤمنون، 95 ]
[ 44 ] مد: قل هل ننبئکم بالاخسرین أعمالا. [ الکهف، 103 ]
[ 45 ] مه: السابقون السابقون أُولئک المقربون، الآیة. [ الواقعة، 10 و 11 ]
[ 46 ] مو: هذان خصمان اختصموا فی ربهم. [ الحج، 19 ]
[ 47 ] مز: و اذان من اللّه و رسوله الی الناس یوم الحج الأکبر ... الآیة. [ التوبة، 3 ]
[ 48 ] مح: ولا جنبا الّا عابری سبیل حتی تغتسلوا. [ النساء، 43 ]
[ 49 ] مط: الذین ینفقون أموالهم بالیل و النهار سرا و علانیة ... الأیة. [ البقرة، 274 ]
[ 50 ] ن: ان الذین اجرموا کانوا من الذین آمنوا یضحکون. [ المطففین، 29 ]
[ 51 ] نا: طوبی لهم و حسن مآب. [ الوعد، 29 ]
[ 52 ] نب: یا أیّها الذین آمنوا، فی جمیع القران.
[ 53 ] نج: و سیجزی اللّه الشاکرین. [ آل عمران، 144 ]
[ 54 ] ند: ربنا اغفر لنا و لاخواننا الذین سبقونا بالایمان. [ الحشر، 10 ]
[ 55 ] نه: سورة محمّد کل ما فیها من: الذین آمنوا ـ و هو سبعة ـ فی علی. و ما فیها من: الذین کفروا ـ و هی سبعة ـ فی اعدائه من بنی أمیة.
[ 56 ] نو: انّ الذین آمنوا و عملواالصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا. [ مریم، 96 ]
[ 57 ] نز: فانّما یسرناه بلسانک لتبشر به المتقین ... الآیة. [ مریم، 97 ]
[ 58 ] نح: ثم افیضوا من حیث أفاض الناس. [ البقرة، 199 ]
[ 59 ] نط: أم یحسدون الناس علی ما آتاهم اللّه من فضله. [ انساء، 54 ]
[ 60 ] س: ولسوف یعطیک ربک فترضی. [ الضحی، 5 ]
[ 61 ] سا: فی بیوت أذن اللّه أن ترفع و یذکر فیها اسمه، الآیة. [ النور، 36 ]
[ 62 ] سب: رجال لا تلهیهم تجارة و لا بیع عن ذکراللّه، الآیة. [ النور، 37 ]
[ 63 ] سج: انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا. ] الاحزاب، 33 ]
[ 64 ] سد: فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم ... الآیة. [ آل عمران، 61 ]
[ 65 ] سه: انّ مثل عیسی عنداللّه کمثل آدم خلقه من تراب، الآیة. [ آل عمران، 59 ]
[ 66 ] سو: سلام علی آل یاسین [ الصافات، 130 ].
[ 67 ] سز: لیسوا سواء من أهل الکتاب .. الآیة [ آل عمران، 113 ].
[ 68 ] سح: و جعلنا منهم ائمة یهدون بأمرنا [السجدة، 24 ].
[ 69 ] سط: و انّ هذا صراطی مستقیما فاتبعوه [ الانعام، 153 ].
[ 70 ] ع: ولا یتخذوا من دون اللّه و لا رسوله ولا المؤمنین ولیجة. [ التوبة، 16 ]
[ 71 ] عا: من المؤمنین رجال صدقوا ما عاهدوا الله علیه ... الآیة [الأحزاب، 23].
[ 72 ] عب: انّ اللّه اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین [ آل عمران، 33].
[ 73 ] عج: هـذا ذکـر مـن معـی و ذکـر من قبـلی بل أکثـرهم لا یعـلمون الـحق فهم معـرضون [ الانبیـاء، 24 ].
[ 74 ] عد: ثم اورثنا الکتاب الذین اصطفینا من عبادنا ... الآیة[ فاطر، 32 ].
[ 75 ] عه: فاسئلوا أهل الذکر ان کنتم لا تعلمون] النحل، 43[ .
[ 76 ] عو: قل هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون[ الزمر، 9[ .
[ 77 ] عز: کذبوا بآیاتنا کلها[ القمر، 42[ .
[ 78 ] عح: و ان المساجد للّه ... الخ[ الجن، 18].
[79] عط:یاأیّها الذین‏آمنوااطیعوا اللّه واطیعوا الرسول وأُولی الأمرمنکم[النساء، 59].
[ 80 ] ف: یحکم به ذوا عدل منکم [ المائدة، 95].
[ 81 ] فا: فلا و ربک لا یؤمنون حتی یحکموک فیما شجر بینهم [النساء، 65].
[ 82 ] فب: انّ اللّه یأمرکم ان تؤدوا الأمانات الی أهلها[ النساء، 58].
[ 83 ] فج: لتسئلن یومئذ عن النعیم] التکاثر، 58].
[ 84 ] فد: فوربک لنسألنهم أجمعین ... الآیة. [ الحجر، 92 ]
[ 85 ] فه: أُولو الأرحام بعضهم أولی ببعض فی کتاب اللّه [ الانفال، 75].
[ 86 ] فـو: فلـو لا کـان مـن القـرون مـن قبلکـم أولـو بقیـة ینهـون عـن الفسـاد ... الآیـة ]هود، 116].
[ 87 ] فز: قل هذه سبیلی أدعو الی اللّه علی بصیرة أنا و من اتبعنی [ یوسف، 108].
[ 88 ] فح: و مثل کلمة طیبة کشجرة طیبة، الآیة] ابراهیم، 26].
[ 89 ] فط: اصبروا و صابروا و رابطوا] آل عمران، 200].
[ 90 ] ص: فأذن مؤذن بینهم ان لعنة اللّه علی الظالمین ]الاعراف، 44].
[ 91 ] صا: ثلة من الأولین و قلیل من الآخرین [الواقعة، 13].
[ 92 ] صب: یومئذ تحدث أخبارها] الزلزلة، 4].
[ 93 ] صج: اخرجنا لهم دابة من الأرض ]النمل، 82].
[ 94 ] صد: ما ضربوه لک الّا جدلاً. ]الزخرف، 58].
[ 95 ] صه: یوم تبیض وجوه و تسود وجوه [آل عمران، 106].
[ 96 ] صو: أُولئک هم خیرالبریة [البینة، 7].
[ 97 ] صز: الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکراللّه ... الآیة ]الرعد، 28].
[ 98 ] صح: الا أصحاب الیمین [المدثر، 39].
[ 99 ] صط: و اما ان کان من أصحاب الیمین فسلام لک من أصحاب الیمین [الواقعة، 90 ـ 91].
[ 100 ] ق: و استعینوا بالصبر و الصلوة و انّها لکبیرة الّا علی الخاشعین ] البقرة، 45].
[ 101 ] قا: و بئر معطلة و قصر مشید [الحج، 45].
[ 102 ] قب: واذا النفوس زوجت [التکویر، 7].
[ 103 ] قج: احشروا الذین ظلموا و ازواجهم ]الصافات، 22].
[ 104 ] قد: کلمة الذین کفروا السفلی و کلمة اللّه هی العلیا [التوبة، 40].
[ 105 ] قه: من جاء بالحسنة فله عشر امثالها ]الأنعام، 160].
[ 106 ] قو: فما لنا من شافعین ]الشعراء، 100].
[ 107 ] قز: فلو ان لناکرة فنکون من المؤمنین ]الشعراء، 102].
[ 108 ] قح: فلما رأوا بأسنا قالوا آمنا باللّه وحده، الآیة ]غافر، 84].
[ 109 ] قط: وحیل بینهم و بین ما یشتهون، الآیة [سبأ، 54].
[ 110 ]قی: لا یتخذ المؤمنون الکافرین أولیاء من دون المؤمنین ]آل عمران، 28].
[ 111 ] قیا: انّ المنافقین فی الدرک الأسفل من النار، الأیة ] النساء، 145].
[ 112 ] قب: ولتعرفنّهم فی لحن القول ] محمد صلی الله علیه و آله، 30].
[ 113 ] قیج: کتاب مرقوم [المطففین، 20].
[ 114 ] قید: و أنی لهم التناوش من مکان بعید ]سبأ، 52].
[ 115 ] قیه: و انّک لعلی خلق عظیم[القلم، 4 ].
[ 116 ] قیو: أفمن کان مؤمنا کمن کان فاسقا لا یستوون ... الآیة [السجدة، 18 ].
[ 117 ] قیز: و یقولون آمنا باللّه و بالرسول ... الآیة[ النور، 47 ].
[ 118 ] قیح: ما یکون من نجوی ثلاثة الّا هو رابعهم ... الآیة[ المجادلة، 7 ].
[ 119 ] قیط: أم یحسبون انّا لا نسمع سرهم و نجواهم[ الزخرف، 80 ].
[ 120 ] قک: و من یرد فیه بالحاد بظلم ... الأیة[ الحج، 25 ].
[ 121 ] قکا: أم أبرموا أمرا فانّا مبرمون[ الزخرف، 79].
[ 122 ] قکب: یحلفون باللّه ما قالوا، الآیة[ التوبة، 74].
[ 123 ] قکج: انّ الذین ارتدوا علی أدبارهم، الآیة[ محمد صلی الله علیه و آله، 25].
[ 124 ] قکه: الظانین بالله ظن السوء، الآیة. [ الفتح، 6 ]
[ 125 ] قکه: فلعلک تارک بعض ما یوحی الیک ... الآیة [ هود، 12 ]
[ 126 ] قکو: وتری الظالمین لمّا رأوا العذاب ... الآیة. [ الشوری، 44 ]
[ 127 ] قکز: وقال‏الذین آمنواانّ الخاسرین‏الذین خسروا أنفسهم،الآیة.[الشوری،45]
[ 128 ] قکح: و من الناس من یعجبک قوله، الآیة. [ البقرة، 204(1)]
[ 129 ] قکط: الم‏تر الی الذین بدلوا نعمة اللّه کفرا. [ ابراهیم، 28 ]
[ 130 ] قـل: ان نشـأ ننـزل علیهـم مـن السمـاء آیـة فظلـت أعناقهـم لهـا خـاضـعیـن. ]الشعراء، 4 ]
[ 131 ] قلا: فلما نسوا ما ذکروا به، الآیة. [ الاعراف، 165 ]
[ 132 ] قلب: و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض، الآیة. [ القصص، 5 ]
[ 133 ] قلج: وعد الله الذین آمنوا منکم و عملواالصالحات لیستخلفهنّم فی الأرض، الآیة. [ النور: 55 ]
[ 134 ] قلد: قل لا أسألکم علیه أجرا الّا المودة فی القربی و من یقترف حسنة نزد له فیها حسنا. ]الشوری، 23 ]
[ 135 ] قله: فآت ذا القربی حقه. [ الروم، 38 ]
[ 136 ] قلو: فلله و للرسول ولذی القربی. [ الحشر، 7 ]
[ 137 ] قلز: و هو الذی خلق من الماء بشرا فجعله نسبا و صهرا، الآیة. [ الفرقان، 54 ]
[ 138 ] قلح: الذین قال لهم الناس انّ الناس قد جمعوا لکم ... الآیة. [آل عمران،173]
[ 139 ] قلط: قل ان کنتم تحبون اللّه فاتبعونی یحببکم اللّه. [ آله عمران، 31 ]
[ 140 ] قم: واذ أخذ ربک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم و اشهدهم علی انفسهم ألست بربکم [ الاعراف، 172 ] و محمد نبیکم و علی امامکم، قال أبو جعفر الباقر: ما نزل جبریل بها الّا هکذا.
[ 141 ] قما: لیهلک من هلک عن بینة و یحیی من حی عن بینّه. [ الانفال، 42 ]
[ 142 ] قمب: و النجم اذا هوی. [ النجم، 1 ]
[ 143 ] قمج: سأل سائل بعذاب واقع للکافرین. [ المعارج، 1 و 2 ]
[ 144 ] قمد: واذ صرفنا الیک نفرا من الجن، الآیة. [ الاحقاف، 29 ]
[ 145 ] قمه: لا تجد قوما یؤمنون باللّه و الیوم الآخر. [ المجادلة، 22 ]
[ 146 ] قمو: واذا لقوا الذین آمنوا قالوا آمنا، الآیة. [ البقرة، 14 ]
[ 147 ] قمز: یا أیها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام ... الآیة. [ البقرة، 183 ]
[ 148 ] قمح: و علی الأعراف رجال یعرفون کلا بسیماهم، الآیة. [ الاعراف، 46 ]
[ 149 ] قمط: والسابقون الأولون من المهاجرین و الأنصار، الآیة. [ التوبة، 100 ]
[ 150 ] قن: وفی الأرض قطع متجاورات، الآیة. [ الرعد، 4 ]
[ 151 ] قنا: و ان من شی‏ء الّا یسبح بحمده، الآیة. [ الاسراء، 44 ]
[ 152 ] قنب: ان الذین سبقت لهم منّا الحسنی أُولئک عنها مبعدون. [ الانبیاء، 101]
[ 153 ] قنج: أفـمن وعدنـاه وعـدا حسنـا فهـو لاقیـه کمـن متعناه متاع الحیاة الدنیا ... الآیة. ]القصص، 61 ]
[ 154 ] قند: والذین یـؤذون المـؤمنین و المـؤمنات بغـیر ما اکتـسبوا فـقد احـتملوا ... الآیة. ]الاحزاب، 58 ]
[ 155 ] قنه: و اسأل من أرسلنا من قبلک من رسلنا، الآیة. [ الزخرف، 45 ]
[ 156 ] قنو: مرج البحرین یلتقیان بینهما برزخ لا یبغیان ... یـخرج منهما اللؤلؤ والمرجان. [ الرحمن، 19 ـ 22 ]
[ 157 ] قنز: یوفون بالنذر و یخافون یوما کان شره مستطیرا، الآیات. [ الانسان، 7 ]
فذلک کله مائة وست و خمسون آیة نزلت فی فضل علی و أولاده علیهم السلام.

پی نوشت ها:

1 ـ برگرفته از کتاب «اهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة» نوشته علامه محقق فقید سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی، ص 64 ـ 65 و 454 ـ 455.
1 ـ محقق طباطبایی می‏نویسد: از این عبارت بر می‏آید که او در آق سرا قاضی بوده و مدرسه‏ای به نامش برپا شده است. (اهل البیت فی المکتبة العربیة، ص 65).
1 ـ چنانکه از دست نوشته مرحوم طباطبایی، بر می‏آید، این رساله برگ 21 تا 23 مجموعه یاد شده است.
2 ـ ر.ک. اهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة، ص 454 ـ 455.
3 ـ فقط ذیل آیات شماره‏های 39، 52، 55، 140، توضیحاتی مختصر ـ در حدّ چند کلمه ـ آمده است.
4 ـ اصل کتاب او به دست نیامده، ولی بخشی از آن بازسازی شده و تحت عنوان «النورالمشتعل من کتاب ما نزل» منتشر شده است (تحقیق: محمدباقر محمودی، چاپ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد 1406 ق.)
1 ـ بخشی از این تفسیر نیز بازسازی و منتشر شده است. (قم: انتشارات دلیل ما).
2 ـ ر.ک. الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 19، ص 28 ـ 30.
3 ـ ر.ک. اهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة، ص 444 ـ 455، 103 ـ 104، 261 ـ 264.
1 ـ در میان آثار منتشر شده، می‏توان از این آثار یاد کرد: الغدیر فی التراث الاسلامی، اهل البیت علیهم‏السلام فی المکتبة‏العربیة، مکتبة‏العلامة الحلّی، فهرست منتجب الدین، موقف الشیعة من هجمات الخصوم، فهرس مکتبة امیرالمؤمنین علیه‏السلام ، معجم اعلام الشیعة.
2 در باره ایشان بنگرید: «المحقق الطباطبائی فی ذکراه السنویة الأولی» (یادنامه نخستین سالگرد ایشان در سه جلد)، قم: مؤسسة‏آل البیت، 1417 ق.؛ نیز: کتاب ماه کلیات، شماره 69 و 70، شهریور و مهر 1382، (ویژه بزرگداشت شیخ آقا بزرگ تهرانی و سید عبدالعزیز طباطبایی).
1 ـ در اصل، چنین است که شماره «ما = 41» را ندارد.
1 دلالت این آیه بر فضیلت امیرالمؤمنین علیه السلام، از طریق بیان ویژگی‏های دشمنان آن حضرت است، مانند آنچه مؤلف ذیل آیه شماره 55 بیان داشت.

مقالات مشابه

تنويع و تقسيم مباحث علوم قرآن

نام نشریهقرآن شناخت

نام نویسندهعلی‌اوسط باقری

نقش سیاق در تفسیر آیة تبلیغ

نام نشریهسراج منیر

نام نویسندهعباس اسماعیلی‌زاده, محبوبه غلامی

آواشناسی ابن جزری در کتاب النشر فی القراءات العشر

نام نشریهتفسیر و زبان قرآن

نام نویسندهبهمن زندی, سیدحسین میر تقی